همه چیز درباره کاشت و نگهداری گل محمدی

در خانواده گل‌سرخیان در حدود ۲۰۰ گونه گیاهی وجود دارند که از میان آن‌ها تعداد محدودی دارای مواد فرار و عطری بوده و در تهیه اسانس مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای تهیه اسانس از بین این تعداد معدود نیز گل محمدی به عنوان محصول اصلی شناخته می‌شود که از اسانس آن در صنایع بهداشتی، دارویی و غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند (Rusanov et al., 2009) . امروزه استفاده از اسانس گل محمدی در صنعت داروسازی افزایش چشمگیری پیدا کرده و روز به روز نیز در حال افزایش است . کشت و کار گل محمدی و تولید اسانس آن در سه کشور ایران، ترکیه و بلغارستان به‌عنوان یک محصول استراتژیک مطرح بوده و از اهمیت بالایی برخوردار است. بر اساس مطالعات توماس و همکاران (۲۰۰۰) هرساله در حدود ۷ تا ۱۰ درصد به میزان تولید این محصول افزوده می‌شود. گل محمدی به دامنه وسیعی از شرایط اقلیمی سازگار بوده و ازجمله گیاهان کم‌توقع طبقه‌بندی می‌شود. به‌هرحال اطلاعات بسیار ابتدایی در مورد کشت و کار، فیزیولوژِی، اکولوژی و زیست‌شناسی این گیاه در دسترس است. در این مقاله به ذکر پاره‌ای از مطالعات انجام‌گرفته در مورد این گیاه پرداخته می‌شود .

خصوصیات گیاهشناسی

گل‌محمدی بانام علمی Rosa damascenaMill. ‌از شاخه گیاهان گل‌دار، زیرشاخه نهاندانگان، رده‌ی دولپه‌ای‌ها، زیر‌رده Rosidea‌،راسته Rosales، خانواده Rosaceae، زیر خانواده Rosoideaeهست. گل محمدی در دسته ی رزهای قدیمی و غیر بالارونده طبقه بندی می شود. این گیاه به شکل درختچه‌ای خزان کننده، به ارتفاع حدود ۱ تا ۲ متر دارای برگ‌های مرکب از هفت تا نه برگچه دندانه‌دارو چرمی شکل و ساقه‌های با انشعاب زیاد و خاردار دارد که این خارها به رنگ قهوه ای و یا قرمز هستند که نوک آنها مستقیم و یا به سمت پایین خمیده است. گلها به شکل صورتی خوشرنگ با ۳۲ گلبرگ صورتی مشابه و یکدست کاسبرگها به تعداد ۵ عدد که حداقل سه تای آنها دارای زوائد بزرگی در لبه‌ها هستند. پرچم‌ها زرد رنگ به تعداد ۱۰۰ عدد در ترکیب گل وجود دارند. روی برگ‌ها صاف و سبزرنگ ولی پشت برگ‌ها سبز کم‌رنگ است، دم برگ‌ها دارای پوششی از خارهای کوچک و نمدی هستند. در برخی از واریته های گل محمدی ساقه و برگ نیز معطر هستند. در ایران فقط گل محمدی کاشان دارای برگهای با عطر ملایم هستند. گل‌آذین این گیاه به‌صورت دیهیم با ۹-۳ گل و گاهی بیشتر هست .

گلدهی

گل‌های آن بر روی شاخه‌های یک‌ساله تشکیل‌شده و در اوایل صبح شروع به باز شدن می‌کنند، دوره گلدهی کوتاهی دارند و معمولاً یک‌بار در سال گل می‌دهد، البته برخی از واریته‌ها همیشه گلده هستند. در اوایل فصل رشد تا چهار هفتگی برگهای جدید بر روی گیاه ظاهر می شود سپس تا هفته ی ششم رشد رویشی ادامه می یابد. سپس در هفته ی ششم از شروع رشد جوانه های گل بر روی ساقه های رشد یافته در فصل جدید به وجود می ایند. به عبارتی ۱۰ تا ۱۲ هفته پس از شروع فصل رشد گلدهی آغاز می شود. میوه آن‌که هیپ[۱] نامیده می‌شود پس از ریزش گلبرگ‌هابه‌صورت کوزه‌ای شکل در انتهای شاخه باقی‌مانده و در هنگام رسیدن به رنگ قرمز می‌باشد (Pal and Singh., 2013) . پس از اتمام دوره ی گلدهی، رشد رویشی گیاه برای تولید ساقه برای سال بعد ادامه می یابد.

خصوصیات کروموزومی

رزها دارای سطح پلوئیدی n2 تاn8 هستند که اغلب رزهای وحشی دیپلوئید (۲n=2x=14) می‌باشند، درصورتی‌که بیشتر رقم‌های تجاری رز تتراپلوئید (۲n=4x=28) هستند. البته سطوح دیگر پلوئیدی مانند پنتاپلوئید و هگزاپلوئید هم در جنس رز یافت می‌شوند. تعداد کروموزوم‌های پایه گل‌محمدی ۷ عدد (۲n=4x=28) می‌باشد (Rout et al., ۱۹۹۹).

منشاء پیدایش، تاریخچه و پراکنش گل‌محمدی

جنس Rosa متعلق به خانواده گل­سرخیان^[۲] و زیر خانوادهRosoideae دارای بیش از ۲۰۰ گونه و ۱۸۰۰۰ رقم یکی از معروف‌ترین گیاهان زینتی است (Gudin., 2000). اکثر گونه‌های رز به‌صورت درختچه هستند و برگ‌های پایا و خزان کننده دارند و معمولاً در نواحی معتدل نیمکره شمالی پراکنده‌شده‌اند . یکی از قدیمی‌ترین گیاهان خانواده رزاسه،گل‌محمدی است که استفاده از آن به سال‌های دور برمی‌گردد. گل‌محمدی در ابتدا به‌صورت وحشی بوده و هنوز هم به‌صورت خودرو در قفقاز، سوریه، مراکش و اسپانیا رشد می‌کند (Beales et al., 1998; Rusanov et al., 2005 ) . به نظر می‌رسد که گل‌محمدی نوعی دورگه حاصل از گونه‌هایR. gallica و R. canina باشد. ولی در پژوهشی که در سال ۲۰۰۰ میلادی در ژاپن انجام پذیرفت، سه گونه R. moschata و R. gallica و R. fedschenkoana ‌به‌عنوان والدین گل‌محمدی شناخته شدند (Gault and Synge., 1971).

منشأ آن هنوز مشخص نیست ولی اکثرا مبدا آن را کشورهای بلغارستان، ایران، ترکیه، هند می‌دانند. درمجموع به نظر می‌رسد که گل‌محمدی نیز مانند سایر گونه‌های رز از خاورمیانه به کشورهای اروپایی برده شده است (Saakov and Rieksta., 1973).

با توجه به همین موضوع از آنجا که گل محمدی اولین بار از دمشق به کشورهای اروپایی معرفی شد ، آن را رز دمشقی یا نامگذاری کردند. پژوهشهایی که به بررسی تنوع ژنتیکی گل محمدی پرداختند نشان دادند که گل محمدی دارای یک مرکز پیدایش اولیه (به احتمال زیاد ایران) بوده است که از آنجا به سایر نقاط(ترکیه و بلغارستان) منتقل شده است . زیرا گل محمدی موجود در ترکیه و بلغارستان یکی هستند .

گل محمدی به دو دسته ی قدیمی و جدید تقسیم بندی می شود:

الف) گل محمدی قدیمی (بهاره)َ

این گروه از گل محمدی، دارای ویژگی های مورفولوژیکی و ظاهری می باشد که در بالا ذکر شد . دارای گلهای صورتی رنگ نیمه پر پر می باشد. این گروه در واقع بخش عمده ای از مزارع گل محمدی جهان به خصوص در ایران را شامل می شود و همان گل محمدی معروف است که توسط کشاورزان مورد کشت و کار قرار می گیرد.

ب) گل محمدی جدید (پاییزه)

این دسته از گل محمدی به فرم درختچه ای گسترده و به ارتفاعی در حدود ۵/۱ متر و عرض ۲/۱ متر رشد می کنند. گلها به رنگ قرمز صورتی هستند که حالت خوشه ای باز دارند که قطر گل ها در برخی موارد تا ۹ سانتی متر هم می رسد. این گروه بیشتر خواستار مناطق با آفتاب زیاد و گرم هستند .

زمان گلدهی این واریته ها بیشتر در اواخر تابستان و پاییز است بدین جهت گل محمدی پاییزه خوانده می شوند.

تاریخچه ی گل محمدی در ایران و جهان

پیدایش گل رز از ۳۰ میلیون سال پیش، با توجه به سنگواره ها به اثبات رسیده است، همچنین سوابق نشان می دهد که در سرزمین چین از این گل برای تزیین در حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد استفاده می شد.گلبرگ‌های گل‌محمدی از قرن‌ها قبل مصرف خوراکی داشتند. استفاده از گل رز معطر در ایران به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش بر می گردد. تاریخ نشان می دهد که در باغهای ساسانی از رزهای معطر استفاده می شد و برای درمان بیماری ها گلبرگهای این گلها را در چربی ها قرار داده و اسانس آن را استخراج و استفاده می کردند. در ادبیات ایران نیز گل سرخ جایگاه خاصی دارد. در کتاب بوندهشن (دایره المعارف زرتشتی) از گل سرخ و نسترن با احترام یاد شده است .

بوعلی سینا، دانشمند ایرانی در قرن چهارم هجری، از این گیاه گلاب استخراج کرده و مورداستفاده دارویی قرار داده است. در قرون‌وسطی از عصاره به‌دست‌آمده از این گیاه در درمان افسردگی استفاده می‌شده است. استخراج گلاب از قرن‌ها پیش در ایران صورت می‌گرفته است که در قرن چهاردهم از ایران به قسمت‌های از امپراتوری عثمانی و آسیای صغیر گسترش یافته است. به گزارش تاریخ‌نگاران گلاب یکی از اقلام تجاری ایران بوده که به کشورهای چین و هند صادر می‌شده است. از اوایل قرن دهم میلادی صنایع مربوط به فراوری گل‌محمدی در ایران و به‌خصوص در شیراز متمرکز گردید. صنعت گلاب‌گیری به‌تدریج از ایران به سایر کشورهای اروپایی و آفریقایی منتقل شد (Beales et al., 1998; Rusanov et al., ۲۰۰۵) . گل محمدی را به عنوان گل ملی ایران معرفی کرده اند.

ابن خلدون(۱۳۳۲-۱۴۰۶ میلادی)در کتاب العبره به ۳۰۰۰۰ شیشه گلاب از فارس بعنوان خراج اشاره می کند

انواع ژنوتیپ های موجود درایران

با توجه به مدارک و شواهد موجود و تحقیقاتی که در چند سال گذشته انجام شده است، تقریبا مشخص شده که ایران و یا به طور کلی منطقه ی خاورمیانه منشا پراکنش گل محمدی می باشد. در بیشتر مناطق ایران به ویژه مناطق کوهستانی (غرب کشور) گل محمدی به صورت خودرو و وحشی وجود دارد .همچنین در دامنه های جنوبی رشته کوه البرز، کوهپایه های مرکزی فلات ایران و قسمت زیادی از استانهای خراسان، سمنان، گلستان، یزد،کرمان و چهارمحال و بختیاری با توجه به مساعد بودن شرایط برای رشد گل محمدی، این گل به صورت وحشی و یا به صورت کشت و کار زیاد وجود دارد. در ایران انواع گوناگونی از نسترن وحشی یا سگ گل وجود دارد که بیشتر در نواحی مرتفع به صورت خودرو وجود دارند. از بین نسترن ها ، برخی مانند نسترن شیراز و گل محمدی دارای عطر بیشتری هستند و عموما کشت می شوند و در صنایع گلاب گیری کاربرد دارند. تعداد زیادی از این نسترن ها به صورت دو رگ وجود دارند. گل محمدی که در مناطق چالوس، کندوان و سمیرم اصفهان به صورت خودرو می روید دارای ۵ گلبرگ است. نوعی گل محمدی در ایران وجود دارد که به گل محمدی صد پر یا لندنی معروف است ،بیشتر تزیینی است و از نظر ظاهری به گل محمدی کاشان شباهت زیادی دارد ولی سطح پلوئیدی بالاتری دارد. تعداد گلبرگ های این رقم ۱۴۰ تا ۱۶۰ عدد به رنگ صورتی هستند که از نظر عطر نیز به گل محمدی کاشان شباهت دارد. در گل محمدی کاشان، تبریز، لواسانات و کازرون بر روی ساقه خارهای متعددی وجود دارد که ساقه های جوان تر تعداد بیشتری خار دارند. در گل محمدی سمیرم و میمند ساقه ها تقریبا بدون خار هستند. عمر بوته های گل محمدی معمولا ۴۰ تا ۵۰ سال می باشد. اما عمر اقتصادی آن در حدود ۲۵ سال است.

بیش از ۴۰ ژنوتیپ گل محمدی در ایران شناسایی شده است که اغلب به نام منطقه و استانی که در آن کشت می شوند شناسایی و معرفی می شوند. از این بین ژنوتیپ های آذربایجان، اصفهان (کاشان)، خراسان، فارس،کرمان و تهران(لواسانات) شهرت بیشتری داشته و بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند. با توجه به پژوهشی که به منظور بررسی ژنتیکی گل محمدی انجام شد، میزان تنوع در بین گل محمدی موجود در هر استان بسیار بیشتر از تفاوت بین استانی می باشد. تحقیقات زیادی در جهت شناسایی خصوصیات مورفولوژیکی این ژنوتیپ ها انجام شده است که نشان می دهد با توجه به شباهت زیاد ژنتیکی و ظاهری، برخی تفاوت ها در ظاهر گیاه ، تعداد گلبرگها، عملکرد اسانس، مقاومت به بیماری ها و زمان گلدهی وجود دارد. در زیر به طور خلاصه برخی از ویژگی ها و تفاوت های بین این ژنوتیپ ها ذکر می شوند.

مناطق عمده ی تولید گل محمدی در ایران

کاشان

شهرستان کاشان در بخش میانی ایران و درکنارکویر مرکزی ایران واقع شده است.در کاشان دو اقلیم متفاوت وجود دارد، یکی اقلیم کوهپایه ای با تابستان های معتدل و خشک و زمستان های سرد و دیگری اقلیم دشت می باشد که با تابستان های گرم و خشک و زمستان های معتدل و دارای اقلیمی بیابانی است. میانگین سالانه ی بارندگی در این منطقه ۱۳۰ میلی متر و میانگین دمای سالانه ۱۹٫۳ درجه ی سانتی گراد می باشد. رویشگاه های گل محمدی در کاشان به طور عمده در بخشهای غربی و جنوب کاشان متمرکز هستند که طول جغرافیایی ۵۱ درجه ی شرقی و عرض جغرافیایی ۳۳ درجه ی شمالی را شامل می شوند. با توجه به مناسب بودن شرایط آب و هوایی این منطقه بیشتر کشاورزان به کشت گل محمدی می پردازند. تقریبا بیشتر روستاهایی که در این منطقه به کشت گل محمدی می پردازند کوهستانی و کوهپایه ای بوده و تا ارتفاع ۳۵۰۰ متری از سطح دریا هم، مزارع گل محمدی گسترده اند. کاشت گل محمدی در حاشیه ی کویر به علت تغییر ارتفاع و سردی هوا در شب به خصوص زمستان میزان اسانس را کاهش داده هرچند از نظر عملکرد مناسب بوده است. لازم به ذکر است که با افزایش ارتفاع و کم شدن دما تبخیر و تعرق از سطح گلبرگ کاهش می یابد که می تواند یک علت در افزایش اسانس این مناطق باشد، اگرچه خشک کردن فیزیکی گلبرگ در مناطق کوهستانی به همین دلیل دیرتر از مناطق دشت امکان پذیر است.

با توجه به توقع کم گل محمدی و سازگاری این گیاه در برابر عوامل نامساعد محیطی می توان آن را در مناطق حاشیه ای کویر کشت کرد ولی تاثیر سوء اثرات محیطی مانند بادها را بایستی در نظر گرفت.

سابقه ی کشت

از گذشته های دور گل محمدی در کاشان به ویژه قمصر کاشته می شده است که از تاریخچه ی آن اطلاع دقیقی در دسترس نیست. اما کاشت گل محمدی به طور گسترده از صد و پنجاه سال پیش شروع شده و ادامه یافته است. صنعت گلاب گیری از دیرباز در کاشان رونق داشته و تاکنون نیز ادامه دارد که نقش مهمی در فرآوری گل محمدی در کشور را ایفا می کند .

در گلپایگان و نطنز هم گل محمدی به ترتیب در سطح ۵ و ۳ هکتار کشت و کار می شود. از کود دامی ۱۵ تن در هکتار در هر دو سال استفاده می شود و زمان برداشت هم از اردیبهشت تا اوایل تیر انجام می شود. البته گلبرگ های تولید شده در نطنز به کاشان منتقل می شوند. هر دو تا سه سال، یک هرس نیمه کف بر و هر ۴ تا ۶ سال یک بار، یک هرس کف بر کامل به منظور بازجوان سازی بوته ها انجام می شود.

استان فارس

از جمله مناطق مهم تولید گل محمدی در استان فارس می توان منطقه ی داراب با داشتن ۱۶۸۰ هکتار گل محمدی و منطقه ی فیروزآباد ۴۶۰ هکتار گل محمدی را نام برد. زمان کاشت از ابتدای اسفند ماه تا اواسط فروردین می باشد. اکثرا از پاجوش استفاده شده در گودال های به عمق ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر و به صورت جوی و پشته با فواصل ۲ در ۴ متر کشت می شوند. اطراف بوته ها را هرساله پاکنی کرده و در صورت امکان تردد بین ردیف ها، بین بوته ها را شخم می زنند. و در بهمن ماه هرس زمستانه و در خرداد پس از برداشت گل، هرس سبز انجام می شود. در این مناطق با توجه به مرتفع بودن می توان گل محمدی را به صورت دیم کشت کرد.

میزان و نوع کود کاربردی

بیشتر کشاورزان در ابتدای کاشت نهال گل محمدی حدود ۵ تن کود دامی را به زمین اضافه می کنند. از کود شیمیایی به میزان کمتر و هر چندسال یکبار به میزان ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم از کودهای فسفات آمونیوم استفاده می کنند.

زمان برداشت

از ابتدای اردیبهشت ماه تا اواخر خرداد ماه بوته هی گل محمدی در این مناطق گل می دهند .

کرمان

یکی از استان های با سطح کشت تقریبا زیاد در کشور است که بیشتر در برد سیر، بافت، سیرجان، کرمان، بم و زرند گل محمدی در مزارع وسیعی گسترش یافته است. با توجه به اطلاعاتی که در چند سال گذشته جمع آوری شده است سطح کشت گل محمدی در کرمان حدود ۱۶۳۰ هکتار می باشد. کشت در اواخر زمستان و اوایل بهار انجام می شود که عمدتا به صورت کرتی و جوی و پشته ای با فواصل ۲ در ۲ انجام می شود.

میزان و نوع کود کاربردی

عمدتا ۱۵ تن کود دامی پوسیده در هر هکتار استفاده می شود و گاها از ۱۰۰ کیلوگرم کود اوره و ۲۵۰ کیلوگرم فسفات در هر هکتار استفاده می شود. نکته ی جالب توجه این است که در برخی باغات گل محمدی از تفاله های گل برگ به دست آمده پس از گلاب گیری به جای کود دامی استفاده می کنند که نتایج مثبتی را در پی دارد و همچنین می تواند یک گام مهم در تولید ارگانیک گل محمدی باشد.

برداشت

شروع برداشت در کرمان از اردیبهشت ماه شروع می شود و تا نیمه ی تیرماه انجام می گیرد که در اوایل صبح و به صورت دستی انجام می شود. برخی کشاورزان یک ماه قبل از شروع برداشت گل محمدی آبیاری را متوقف می کنند تا میزان اسانس کاهش نیابد.

یکی از مشکلات مهم این مناطق وزش بادهای سوزان است که تاثیر منفی بر رشد و درصد اسانس گل محمدی دارد. همچنین نبود صنایع مدرن گلاب گیری در این نواحی مشکلاتی را برای کشاورزان پیش می آورد.

استان آذربایجان شرقی

مراکز عمده تولید در این استان عبارت اند از اسکو، آذر شهر، شبستر ، تبریز و میانه هستند که تقریبا در حدود ۷۰۰ هکتار باغات گل محمدی را شامل می شوند. معمولا قبل از کاشت نهال ها ، آنها را از ارتفاع ۳۰سانتی متری سر برداری می کنند و در ردیف های دوتایی به فاصله ی ۵۰ سانتی متر کشت می شوند.

استان مرکزی

در دلیجان، تالهر، آبجیک و هستیجان و چند نواحی دیگر گل محمدی کشت می شود. در این مناطق کشت گل محمدی در بهار و پاییز کشت می شود . در هنگام پاییز پس از خزان گیاه، پا جوشهای ریشه دار شده از بوته ی اصلی را جدا کرده و در گودال های با عمق نیم متر در فواصل ۲ در ۴ متر به صورت جوی و پشته کاشته می شوند. معمولا پس از کاشت از ۱۰ سانتی متری زمین نهال را قطع می کنند و پس از گذشت ۵ تا ۶ سال کف بری انجام می شود.

استان های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی

به ترتیب در مشهد، چناران، تربیت حیدریه و کاشمر بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی وجود دارد. در این استان ها با سه روش جداسازی، پاجوش و قلمه پیوند گل محمدی را تکثیر می کنند. بیشتر پاجوش ها را در گودالهای به عمق ۴۰ سانتی متر و طول و عرض ۴۰ سانتی متر کاشت می کنند. نیمی از کود شیمیایی کامل NPK با نسبت ۱۵۰٫۱۰۰٫۸۰، در دو نوبت در پایان پاییز و نیمه ی دیگر را در ایام بهار به صورت سرک به زمین می دهند.

زمان برداشت

برداشت گل در این نواحی از نیمه ی اول خرداد شروع شده و تا اوایل تیر انجام می شود.

در استان آذربایجان غربی در شهرهای ارومیه، خوی و سلماس گل محمدی کشت می شود. برداشت از اوایل خرداد تا نیمه ی نخست تیر انجام می گیرد. در استان همدان شهرستان های همدان، ملایر ، نهاوند و اسد اباد در کشت گل محمدی پیشرو هستند. برداشت از اوایل خرداد تا اواسط خرداد انجام می شود. در استان های سمنان در نواحی، دامغان، سمنان و شاهرود گل محمدی کاشته می شود که با توجه به منطقه برداشت از اواخر فروردین تا اواسط خرداد متفاوت است.

در استان گلستان نیز باغ‌های گل‌محمدی در گرگان، مینودشت ،بندر گز و کردکوی وجود دارند. زمان کاشت پاجوش‌ها در اسفندماه است که به‌صورت کرتی انجام‌شده و فواصل بین ردیف‌ها ۳ تا ۴ متر و فواصل بین بوته‌ها ۱٫۵ تا ۳ متر هست که در گودال‌های به قطر ۵۰ و عمق ۴۰ سانتی‌متر کشت می‌شوند. برداشت گل‌ها از نیمه‌ی اردیبهشت و پایان نیمه خردادماه انجام می‌شود.

در جدول زیر به تفکیک استان و شهرستان ارتفاع از سطح دریا و عرض و طول جغرافیایی مناطق کشت و کار گل محمدی آورده شده است.

بررسی تنوع ژنتیکی و مورفولوژی کی بین ژنوتیپ های موجود در ایران

پژوهشگران زیادی به‌منظور بررسی تنوع موجود بین ژنوتیپ های گل‌محمدی موجود در استان‌های مختلف کشور تاکنون کارکرده‌اند. همچنین سازمان تحقیقات جنگل‌ها و مراتع در این خصوص تلاش‌های زیادی را انجام داده است. ولی با توجه به انتقال پایه‌های گل‌محمدی از رویشگاه‌های اصلی به سایر نقاط برای کشت، بین ژنوتیپ های موجود در هر منطقه تلاقی ایجادشده و درنتیجه نمونه‌های جمع آوری شده در هر منطقه را به‌عنوان ژنوتیپ همان منطقه ذکر کرده‌اند. با استفاده از مارکر های فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی توانسته‌اند تا حدود زیادی شباهات و تفاوت‌های بین این ژنوتیپ های جمع‌آوری‌شده در نواحی مختلف را شناسایی کرده و طبقه‌بندی کنند. به استناد این مدارک می‌توان گفت که استان کرمان علیرغم داشتن دومین سطح زیر کشت گل‌محمدی در ایران،سابقه‌ی طولانی در کشت گل‌محمدی نداشته و پایه‌های کاشته شده درآن از استان‌های مجاورگرفته‌شده‌اند. با بررسی‌های مولکولی و مورفولوژیکی معلوم شد که بیشتر ژنوتیپ های استان‌های اصفهان، کرمان و فارس از یک خاستگاه منشأگرفته‌اند و کاملاً به هم نزدیک هستند . ژنوتیپ های ارزیابی‌شده از استان خراسان رضوی در یک گروه مستقل طبقه‌بندی شدند که تعداد خارهای کمتری رادارند. همچنین ژنوتیپ گرفته‌شده از استان تهران نیز متفاوت بوده و ازنظر داشتن عملکرد بالا و پاکوتاه بودن بوته‌ها دارای ارزش است. همچنین ژنوتیپ های مورد ارزیابی از استان آذربایجان شرقی با توجه به فاصله‌ی جغرافیایی و خصوصیات مورفولوژیکی متفاوت در یک گروه جدا طبقه‌بندی کردند.

کشت و کار گل محمدی

انتخاب محل مناسب کشت گل محمدی

ارتفاع از سطح دریا

اکثر مزارع گل محمدی کشور ایران در ارتفاعات ۱۹۰۰ متر از سطح دریا و یا بالاتر قرار گرفته‎اند. از بهترین اسانس‌های تولیدشده گل محمدی می‌توان به اسانس تولیدشده در منطقه لاله‌زار کرمان اشاره نمود که در ارتفاع ۳۰۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است. به‌هرحال می‌توان گل محمدی را در ارتفاعات پایین‌تر نیز کشت نمود به شرطی که سایر شرایط محیطی مانند دما، شدت نور، رطوبت نسبی و … نیز فراهم باشد. به‌صورت کلی اقلیم مناسب کشت گل محمدی یک اقلیم ملایم با آب‌وهوای معتدل است.

دما

تقریباً بیشتر فرایندها‌ی فیزیولوژیکی گیاهان تحت تأثیر دمای محیط قرار داشته و این عامل تعیین کننده طول فصل رشد مناطق مختلف جغرافیایی است. تمام گیاهان در دامنه دمایی بین ۵ تا ۴۰ درجه فعلیت می‌کنند. در واقع این دما به عنوان دمای بحرانی شناخته شده و دمای بهینه رشد در گونه‌های مختلف گیاهی بین این دو دما در نظر گرفته می‌شود. در رشد و نمو گیاهان خانواده رزاسه مانند گل محمدی نیز دمای هوا به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل محیطی مطرح بوده و در کشت و کار این گیاهان از اهمیت زیادی برخوردار است . دمای مناسب در کشت و کار این گیاهان در طول روز ۲ تا ۳۰ درجه و در طول شب دما بین ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد در نظر گرفته می‌شود ). در گل محمدی چنانچه دمای شب در طی زمانی که گیاه وارد فاز گلدهی می‌شود (Kim and Lieth, 2003) به کمتر از ۱۰ تا ۱۲ درجه سانتی‌گراد برسد

تولید اسانس به‌صورت قابل توجهی کاهش پیدا خواهد کرد؛ اما دمای پایین در طی رشد رویشی و قبل از گلدهی گیاه باعث افزایش کیفیت و کمیت اسانس تولیدی خواهد شد. به‌هرحال محدوده دمایی مناسب پرورش اکثر گیاهان خانواده رزاسه ۱۹ تا ۲۷ درجه بیان شده است. به عقیده ویس (۱۹۷۷)دمای هوای بین ۵ تا ۱۵ درجه در طی فصل رشد و قبل از گلدهی گیاه گل محمدی باعث تولید گل‌های بزرگ‌تر و با میزان اسانس بیشتر خواهد شد. بعلاوه این محقق بیان می‌کند که در طول مدت‌زمان گلدهی گل محمدی دمای کمتر از ۱۰ تا ۱۲ درجه از گلدهی جلوگیری کرده در صورتی که دمای ۲۰ درجه باعث افزایش تولید اسانس این گل می‌گردد. گلدهی در این گیاه وابستگی مستقیم به تولید جوانه‌های جانبی داشته که بعدها به گل تبدیل می‌شوند.

دما همچنین بر میزان تولید این جوانه‌ها و تبدیل آن‌ها به جوانه‌های زایشی مؤثر است. مقدار دما طی مدت‌زمان تولید جوانه‌های جانبی بر روی رشد بعدی این جوانه‌ها تأثیر مستقیم دارد (Marcelis –van) .در هنگامی‌که دما از ۲۴ درجه بالاتر می رود طول ساقه و تعداد گل‌های تولیدی به صورت قابل   توجهی کاهش خواهد یافت(Acker, 1995). در دمای پایین به علت کاهش سرعت رشد گیاه میزان کربوهیدرات‌های موجود افزایش می‌یابد( (De Vries et al. 1982. اوشیو و همکاران (۲۰۰۸) مشاهده کردند که ظرفیت فتوسنتزی و میزان تولید بافت‌های مختلف در گیاهان پرورش‌یافته در دمای ۲۰ درجه روز و ۱۵ درجه شب به‌صورت معنی‌داری افزایش پیدا می‌کند. درسال‌هایی با بهارگرم‌ترگلدهی زودتر اتفاق افتاده و در بهار خنک گلدهی به تأخیرمی‌افتد. در شرایط آب‌وهوای خنک همین‌گونه که گفته شد عملکرد و کیفیت اسانس تولیدی به مراتب بالا خواهد رفت .

شدت نور و طول روز

طول روز تابعی از عرض جغرافیایی و موقعیت تابش خورشید است. در بسیاری از گیاهان طول روز و شب بر فعالیت‌های حیاتی تأثیر مستقیم دارد (Waldren, 2003). اگرچه در مورد گل‌سرخیان طول روز تأثیری در زمان گلدهی ندارد اما بر فعالیت‌هایی که به‌صورت مستقیم با عملکرد گیاه در ارتباط هستند مانند تعداد جوانه‌های جانبی، سرعت و نرخ سقط گل، تشکیل شاخه‌های جدید، سرعت رشد و امثال آن‌هاتأثیرگذار است . گزارش متعددی تأثیر طول روز بر گلدهی گل محمدی را موردبررسی قرار داده‌اند. در این مطالعات تأثیر متقابل دما و نور بر گلدهی گل محمدی مورد بررسی قرار رفته است.

به‌عنوان مثال شدت نور پایین در دمای پایین و رطوبت نسبی ۸۸% باعث افزایش عملکرد گل، افزایش کیفیت و کمیت ترکیبات مونوترپن اسانس گل محمدی شده است (Misra et al., 2002). شدت نور بالا و دمای پایین باعث افزایش کربوهیدرات‌های ذخیره‌ای در برگ‌ها شده و می‌تواند به علت بازخورد منفی باعث کاهش ظرفیت فتوسنتزی گیاه شود( (Dieleman and Meinen, 2007). از طرفی شدت نور کم نیز در گونه‌های دیگر خانواده گل‌سرخیان باعث کاهش شدت رنگ گلبرگ‌ها شده است. کیفیت نور نیز مورد مطالعه قرار گرفته و مشخص شده است که تأثیر مستقیم بر افزایش شاخه‌های تولیدی دارد. نسبت بالای نور قرمز به مادون قرمز باعث تسریع تولید جوانه‌های جدید شده درصورتی‌که نسبت پایین آن باعث جلوگیری از تولید آن‌ها شده است (Zieslin and Mor, 1990).

رطوبت نسبی هوا

یکی از موارد مهمی که در کیفیت و کمیت محصول تولیدی گل محمدی تأثیر مستقیم دارد رطوبت نسبی است. بر اساس آزمایش‌های انجام‌گرفته مناسب‌ترین میزان رطوبت نسبی در زمان رشد رویشی گیاه ۷۰ درصد (Arkley, 1963) و در زمان شروع گلدهی و شکوفایی گل‌ها ۶۰ درصدWeiss, 1997)) به‌دست‌آمده است.

شرایط خاک و تأثیر آن بر رشد گیاه

رشد گیاهان تابعی از شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک بوده و انتخاب خاک مناسب تضمین‌کننده عملکرد بهینه است. مناسب‌ترین خاک برای کشت و کار گل محمدی خاک لومی عمیق و دارای PH بین ۶ تا ۵/۷ است. خاک های اسیدی باعث کاهش رشد و درنتیجه کاهش عملکرد گل محمدی می‌گردد. از طرفی در سال ۲۰۰۳ بریچت گزارش کرد که گل‌سرخیان به‌صورت کلی به شرایط آهکی خاک نیز حساس هستند و در این‌گونه خاک‌ها نیز نباید کشت شوند. از کشت گل محمدی در خاک آهکی به‌خصوص هنگامی‌که شرایط آب نیز قلیایی باشد باید خودداری نمود (Weiss 1997).

گل محمدی شرایط غرقاب را نمی‌پسندد و نباید در خاک‌های رسی کشت شود اما در مناطقی که میزان بارندگی بسیار پایین است خاک شنی نیز نامناسب بوده و باید از ترکیب مناسب خاک که توانایی حفظ آب را دارد استفاده نمود. درخاک‌های سنگین بیماری‌های ریشه توسعه یافته و مشکل کمبود مواد غذایی پیش خواهد آمد (Karlik et al., 2003) . از موارد بسیار مهم در بحث کیفیت خاک می‌توان به شوری اشاره کرد. هرچند در مورد میزان مقاومت گل محمدی به شوری خاک مطالعات زیادی انجام نگرفته است اما به نظر می‌رسد این گیاه میزان شوری تا پنج دسی زیمنس بر متر را تحمل کند [نیکبخت و کافی به نقل از (دوازده امامی، ۱۳۸۲)]. علاوه بر موارد گفته شده میزان عناصر سنگین موجود در خاک مانند سرب، کادمیوم و امثال آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مثلاً با افزودن کودهای فسفری مقداری کادمیوم نیز به‌طور ناخواسته و به‌صورت ناخالصی موجود در این کودها به خاک افزوده می‌گردد. در اینجا ذکر این نکته ضروری است که فلزات سنگین در اسانس تولیدی دیده نشده اما این عناصر باعث کاهش رشد گیاه می‌شوند. از طرفی چنانچه هدف استفاده خوراکی از گلبرگ‌های گل محمدی باشد به ‌هیچ‌وجه نباید در این‌گونه خاک‌ها کشت شوند.

کود دهی

تکامل گل‌های گل محمدی و به دست آوردن محصول باکیفیت بالا درگرو تغذیه متعادل گیاه است.گیاه گل محمدی جهت تولید محصول مناسب نیازمند تغذیه کامل تمام عناصر غذایی است. در کشور بلغارستان در هر هکتار گلستان گل محمدی ۶۴ کیلوگرم نیتروژن، ۷/۸ کیلوگرم فسفر و ۳۶ کیلوگرم پتاسیم به‌صورت سالانه مصرف می‌شود

که در این شرایط تغذیه‌ای میزان ذخیره‌شده این عناصر در گل‌های مورد آزمایش به ترتیب ۳، ۳۴/۰ و ۱ درصد بیان شد(۱۹۸۷٫Koseva et al). میزان عملکرد گل و اسانس تولیدی در گل محمدی با سطوح این سه عنصر در برگ‌ها و جوانه‌های تولیدی در طول مدت‌زمان تکامل جوانه‌ها ارتباط مستقیم دارد (Orlova,1984). مقدار این عناصر از مرحله تکامل جوانه تا مرحله گلدهی به ترتیب ۳۵، ۶۷ و ۲۵ درصد کاهش پیدا می‌کند (Weiss,1997). مقدار مناسب نیتروژن نیتراتی، نیتروژن آمونیومی، فسفر و پتاسیم خاک در مزارع تولید گل محمدی به ترتیب ۱۸۰-۳۵، ۲۰-صفر، ۵۰-۵ و ۳۰۰-۵۰ میلی‌گرم در کیلوگرم بیان‌شده است (Karlik et al., 2003). برای تولید محصول مناسب و مخصوصاً در خاک‌های آهکی در هر هکتار ۲۰۰ کیلوگرم نیتروژن به‌صورت تقسیطی و در دو نوبت و بافاصله ۱۵ تا ۲۰ روز اضافه می‌شود (Srivastava,1975).درمزارع گل محمدی هند در هنگام کاشت ۱۰۰ تا ۱۲۵ کیلوگرم در هکتار کود کامل حاوی ۱۸، ۳۲ و ۱۶ درصد نیتروژن، فسفر و پتاسیم با خاک گودال مخلوط می‌کنند و تا سال سوم هرساله مقادیر ۱۶۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم نیتروژن، ۶۰ تا ۹۰ کیلوگرم فسفر و ۴۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار پتاسیم به خاک افزوده می‌گردد؛

اما نکته قابل‌توجه این است که تمام این عناصر به‌صورت تقسیطی و در طی چند نوبت باید با خاک مخلوط گردند. در تحقیقی که در دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران انجام شد مقدار مناسب نیتروژن مصرفی در هکتار در حدود ۳۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار بیان شد. به گفته این محققان بسته به هدف تولید گل محمدی می‌تواند این مقادیر متفاوت باشد به‌گونه‌ای که چنانچه هدف تولید گل‌درشت‌تر است

می‌تواند از ۶۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن استفاده نمود اما درصورتی‌که هدف استحصال گلاب است می‌تواند از مقادیر کمتر تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. در این تحقیق میزان توصیه‌شده نیتروژن ۳۰ کیلوگرم در هکتار به‌صورت نیترات آمونیوم و ۳۰ تا ۶۰ کیلوگرم پتاسیم به‌صورت سولفات پتاسیم بیان شد.(دانشخواه و همکاران، ۱۳۸۶). درهرصورت باید به تأثیر منفی افزایش پتاسیم خاک برجذب سایر عناصر نیز توجه ویژه نمود. به‌صورت کلی میزان مورد استفاده پتاسیم و فسفر در مزارع گل محمدی به ترتیب ۲۰ تا ۵۰ کیلوگرم و ۵۰ تا ۹۰ کیلوگرم بیان‌شده است.

در کنار عناصر پرمصرفی مانند نیتروژن، پتاسیم و فسفر باید عناصر کم‌مصرف را نیز مورد توجه قرارداد زیرا این عناصر نیز در فرایندهای مختلف گیاهان نقش بسیار حیاتی ایفا می‌کنند. مقدار مناسب این عناصر در خاک مزارع گل محمدی به ترتیب: بور ۰۵/۰ تا ۵/۰، آهن ۳/۰ تا ۳، منگنز ۲/۰ تا ۳، روی ۳۰/۰ تا ۳، مس ۰۰۱/۰ تا ۵/۰ و مولیبدن۰۱/۰ تا ۱/۰ میلی‌گرم در کیلوگرم بیان‌شده است (Karlik et al., 2003). استفاده مناسب از عناصر کم‌ مصرف در موارد متعددی باعث بالا رفتن مقاومت گل محمدی به شرایط نامساعد محیطی شده است. هرچند که اطلاعات ذکرشده در بالا می‌تواند تا حد زیادی مثمر ثمر باشد اما باید قبل از هرگونه پیشنهادی مبنی بر توصیه برنامه‌های کود دهی مزارع گل محمدی آزمایش‌های تجزیه عناصر خاک و اندام‌های گیاهی انجام‌شده و بر اساس آن توصیه‌های کود دهی مزارع انجام پذیرد.

کود دامی

شاید کمتر موردی در اصلاح شرایط فیزیکی و میکروبی خاک به‌اندازه استفاده از کودهای دامی حیاتی باشد این کودها باعث افزایش ظرفیت نگه‌داری آب، متعادل کردن PH خاک، جلوگیری از فشرده شدن بیش‌ازحد آن و افزایش قابلیت نگهداری عناصر غذایی و در اختیار قرار دادن این عناصر در دسترس ریشه گیاهان می‌شوند.به‌طورمعمول در کشت‌های سنتی گل محمدی در ایران در ماه اسفند در حدود ۱۰ تن کود دامی را با خاک مزرعه گل محمدی مخلوط می‌کنند. در کشور هندوستان توصیه‌شده است که در سال اول در حدود ۱۸ تا ۲۰ تن کود دامی با خاک مزرعه مخلوط شود. در پژوهشی که در کاشان انجام شد بین مزارعی که از کود دامی استفاده‌شده بود و مزارعی که از این کود استفاده‌نشده بود اختلاف چشمگیری مشاهده شد و در مزارعی که هرساله از ۲۰ تن کود دامی استفاده شده بود میزان تولید گل به‌مراتب بالاتر بود (موسوی و فیضی، ۱۳۸۰). در اینجا باید به این نکته توجه نمود که کود دامی استفاده‌شده باید کاملاً پوسیده و عاری از هرگونه تخم حشرات و بذر علف‌های هرز باشد در غیر این صورت مشکل مبارزه با علف‌های هرز پیش خواهد آمد.

آبیاری

گل محمدی را به‌عنوان یکی از گیاهان مقاوم به شرایط کم‌آبی می‌شناسند. در کشت‌های سنتی فاصله بین دو آبیاری ۷ تا ۲۰ روز متغیر است. کارشناسان توصیه می‌کنند که در دو سال اول استقرار گیاهان هر ۱۲ تا ۱۵ روز یک‌بار آبیاری انجام گیرد و پس‌ازآن در سال سوم می‌تواند تعداد آبیاری را کاهش داد. اولین آبیاری ازاسفند شروع‌شده و تا اواسط فصل پاییز ادامه پیدا می‌کند. حساس‌ترین مرحله گل محمدی در برابر کم‌آبی در طول زمان گلدهی آن‌ها است که در طول این مدت باید دوره آبیاری کاهش یابد و حداقل استرس آبی در این مرحله به وجود آید. استرس آبی در این مرحله باعث کاهش اندازه گل‌های تولیدی و افت شدید کیفیت محصول خواهد شد. در تحقیقی که در کاشان انجام گرفت مناسب‌ترین تعداد آبیاری ۵ بار به دست آمد. البته در این تحقیق کمترین تعداد آبیاری موردنیاز برای دستیابی به کیفیت قابل‌قبول مدنظربود (موسوی و فیضی، ۱۳۸۰).

به‌هرحال باید تا حد امکان تلاش نمود که از یک‌سوحداقل تنش آبی ممکن به گیاهان واردشده و از طرفی نیز از هدر رفت آب تا حد امکان کاسته شود. در تحقیقی که به‌منظور مقایسه کارایی آبیاری قطره‌ای و آبیاری غرقابی در کاشان انجام شد گیاهانی که با سیستم آبیاری قطره‌ای آبیاری شده بودند علاوه بر مصرف آب کمتر دارای راندمان تولید بالاتری بودند. در این آزمایش میزان گل تازه برداشت‌شده در سیستم آبیاری قطره ای در حدود ۱۲۹۰ کیلو در هکتار و عملکرد گیاهان آبیاری شده با سیستم غرقابی حدود ۷۸۰ کیلوگرم ثبت‌شده و بعلاوه میزان اسانس به دست آمده در روش آبیاری غرقابی ۲۹ گرم در هر ۱۰۰ میلی‌گرم گلاب و در گیاهان تحت آبیاری قطره‌ای ۶/۶۴ میلی‌گرم به ازای هر ۱۰۰ گرم گلاب به دست آمد (فیضی و همکاران، ۱۳۸۰).

در انتخاب محل کشت گل محمدی باید دقت نمود که محلی انتخاب شود که حداقل میزان بارندگی آن ۳۵۰ میلی‌متر در سال باشد. البته چنانچه مزرعه گل محمدی به‌صورت آبی باشد می‌تواند در مناطق دیگر که میزان بارنگی کمتری دارند نیز اقدام به کشت گل محمدی نمود. در موردانتخاب مناطق مناسب برای مزارعی که به‌صورت دیم بوده و آبیاری در آن‌ها انجام نمی‌گیرد باید دقت بیشتری نمود. در این‌گونه موارد نباید میزان بارندگی کمتر از ۳۵۰ میلی‌متر در سال باشد.

آماده‌سازی خاک و کشت بوته‌ها

ابتدا در پاییز زمین به‌صورت عمیق شخم زده‌شده و در حدود ۸ تا ۱۰ تن در هر هکتار کود دامی پوسیده به خاک اضافه می‌گردد. بوته‌ها را می‌تواند دو فصل کشت نمود. اولین و مهم‌ترین زمان کشت در زمستان و پس از برطرف شدن سرمای زمستانه در اسفندماه است. در پاییز نیز می‌توان اقدام به کشت نموده و به این صورت گیاهان کشت‌شده یک‌فصل رشد به جلو میافتند. روش کشت گل محمدی به دو صورت جوی و پشته و کرتی است که وابسته به تجهیزات مورداستفاده از هرکدام از این روش‌ها می‌توان استفاده نمود. مناسب‌ترین فاصله کشتی که در اکثر منابع دیده می‌شود فاصله چهاردر سه (فاصله بین بوته‌ها سه متر و بین ردیف‌ها چهار متر) گزارش‌شده است. انتخاب فاصله مناسب وابستگی مستقیم با نوع و شدت هرس دارد به‌گونه‌ای که در کشور هندوستان از فاصله ۵/۱ در ۵/۱ استفاده‌شده اما هرساله بوته‌ها را هرس می‌کنند.

کشت متراکم باعث بروز مشکلاتی ازجمله دشواری عبور و مرور، کاهش نورگیری بوته‌ها و سایه‌اندازی آن‌ها بر روی یکدیگر می‌شود. اندازه چاله‌های کشت وابستگی مستقیم به جنس خاک داشته به صورتی که در خاک‌های عمیق و حاصلخیز لومی از گودال‌های /۵ در /۵ می‌توان استفاده نمود درحالی‌که در مناطقی که خاک از کیفیت پایین‌تری برخوردار است عمق و اندازه گودال ۶۰ در ۶۰ و بیشتر، در نظر گرفته می‌شود تا در سال‌های اولیه که درختچه تولید ریشه می‌کند اجازه افزایش حجم ریشه‌ها را به گیاه داده و گیاه به‌خوبی مستقر گردد.

در هنگام کشت نیز مقدار ۳ تا ۴ کیلو کود دامی پوسیده با ۲۰ تا ۲۵ گرم کود کامل مخلوط شده و گیاه در این گودال کشت می‌گردد. البته در مناطقی که درجه قلیاییت خاک بالا است میتوان از گروه خاصی از باکتری‌های تجزیه‌کننده گوگرد و یا باکتری‌های آزادکننده فسفر که در بازار موجود هستند نیز جهت متعادل کردن PH و جذب فسفر کمک گرفت. قبل از کشت گیاهچه ها جهت کاهش خسارت موجودات خاکزی مضر بایدآن‌ها را با سموم قارچ‌کش مانند کاپتان تیمار کرده و سپس اقدام به کشت آن‌ها نمود و درنهایت خاک سطحی گودال بر روی ریشه‌ها ریخته شده و آبیاری انجام می‌شود.

هرس گل محمدی

گل محمدی از گونه‌های بوته‌ای گل‌سرخیان بوده که در این‌گونه‌‎ها ،گل‌ها بر روی شاخه‌های تشکیل‌شده در فصل جاری به وجود می‌آیند. متأسفانه در بین کشاورزان و زارعین گل محمدی یک باور غلط رواج یافته که گل محمدی احتیاج چندانی به هرس نداشته و تنها باید اقدام به حذف شاخه‌های آلوده و یا بیمار این گیاه نمود. درصورتی‌که هرس مناسب در این گیاه تضمین‌کننده محصول خوب و باکیفیت بالا است. در گیاهانی که هرس مناسب و سالانه در مورد آن‌ها انجام می‌گیرند نفوذ نور بیشتر بوده و به این دلیل سطح فتوسنتزی این گیاهان بالا رفته و درنهایت محصولی باکیفیت بالاتر تولید می‌شود.

به‌علاوه در این‌گونه مزارع امکان عبور و مرور آسان نیز وجود داشته درصورتی‌که در مزارعی که هرس در آن‌ها انجام نمی‌شود علاوه بر کاهش کیفیت محصول به علت وجود پاجوش‌های فراوان و در هم رفتن شاخه‌ها برداشت محصول مشکل‌تر شده و تردد در این مزارع بسیار مشکل می‌شود. در مورد گل سرخ این‌گونه گفته می‌شود که هر عاملی که بتواند تولید شاخه‌های جدید را افزایش دهد می‌تواند باعث افزایش تولید محصول شود. در این گیاه چنانچه سرشاخه‌ها قطع شوند به علت کاهش غالبیت انتهایی جوانه انتهای ساقه جوانه‌های جانبی شروع به رشد کرده و درنتیجه تعداد بیشتری جوانه تولید می‌شود.

زمان انجام هرس در اقلیم‌های مختلف متفاوت بوده اما عموماً بعد از رفع خطر سرمای زمستان و قبل از بیدار شدن جوانه‌ها انجام می‌گردد. بر ساس تحقیقات انجام‌گرفته توصیه می‌شود که هرساله ۱۵ سانتیمتر از سرشاخه‌ها حذف شوند. به این صورت در تمام شاخه‌هایی که روی آن‌ها عمل هرس انجام‌شده است تعداد زیادی جوانه تحریک‌شده و این جوانه‌ها شاخه‌های جدید را تولید می‌کنند. نتایج آزمایش‌های انجام‌شده حاکی از آن است که استفاده از این هرس باعث افزایش عملکرد و کیفیت اسانس تولیدی شده است. در گلستان‌های کشور ایران هیچ‌گونه هرسی انجام نمی‌شود و تنها هر ۵ تا ۶ سال یک‌بار اقدام به کف بری بوته‌ها می‌کنند. با انجام این کار عملاً گیاه تا دو تا سه سال آینده از چرخه تولید خارج می‌شود. با توجه به مطالب ذکرشده و نتایج منفی اقتصادی عدم استفاده صحیح از فنون هرس گل محمدی آشنا کردن کشاورزان با این روش هرس و آموزش آن‌ها ضرورت پیدا می‌کند.

برای تربیت نهال گل محمدی نیز می‌تواند گیاه تازه کشت‌شده را در سال اول سر برداری نمود. در سال دوم دو هرس انجام می‌شودیک‌بار در اواسط تابستان و دیگری پیش از فرارسیدن سرمای زمستانه که اولین سر برداری از ارتفاع ۵۰ و دومین سر برداری از ارتفاع ۷۵ سانتیمتری انجام می‌گیرد؛ و در سال‌های بعد هرساله گیاهان از ارتفاع یک متری سر برداری می‌شوند. در آزمایشی که در مورد بررسی تأثیر ارتفاع سر برداری و ارتباط آن باکیفیت اسانس تولیدی گل رز انجام شد مشخص شد که از بین سه ارتفاع سر برداری ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ سانتیمتر بهترین نتایج را گیاهان سر برداری شده در ارتفاع ۹۰ سانتیمتری نشان دادند. در این گیاهان تمام شاخص‌های کیفی اندازه‌گیری شده نسبت به دو ارتفاع دیگر بالاتر بوده و به‌عنوان بهترین ارتفاع سر برداری گزارش شد (pal et all., 2014).

برداشت، اسانس گیری و خشک‌کردن گلبرگ‌ها

از سال سوم بعد از کشت نهال برداشت گل محمدی شروع‌شده و وابسته به تراکم کشت و نحوه نگهداری گیاه تا سال نهم نیز ادامه پیدا می‌کند. البته در روش کشت و پرورش سنتی که در ایران رواج دارد تا سال ششم برداشت ادامه یافته و به دلیل کاهش اندازه و کیفیت محصول تولیدی اقدام به کف بر کردن بوته‌ها می‌کنند. زمان برداشت گل محمدی بسته به ژنوتیپ   کشت‌شده و اقلیم‌های مختلف متفاوت است؛ اما به‌صورت کلی میتوان گفت که در یک بازه زمانی بین اوایل اردیبهشت ماه شروع و تا اواخر خردادماه به طول می‌انجامد. عملیات برداشت توسط دست انجام‌گرفته و شاید پرهزینه‌ترین بخش کشت و کار گل محمدی نیز برداشت آن است. متوسط تولید در کشور ایران کمتر از دو تن در هکتار بوده در شرایطی که متوسط تولید کشور هندوستان ۵/۳ تا ۵/۴ تن گزارش‌شده است.

در تحقیقی که در دانشگاه سلیمان دمیرل در سال ۲۰۰۲ انجام شد تأثیر زمان برداشت، مدت زمان مرحله تخمیر و استفاده از ماده towin 20 به عنوان ماده خیس‌کننده برکیفیت فراورده گل موردبررسی قرار گرفت. گل‌ها در ساعت ۸ تا ۱۰ صبح چیده شدند، زمان برداشت گل‌ها در ۲۴ می، یک، هشت و ۱۵ جون انتخاب شد. جهت تأثیر زمان برداشت گل‌ها فوراً پس از برداشت مورد آنالیز شیمیایی قرار گرفتند (آزمایش یک)، در آزمایش دوم جهت بررسی مدت زمان تخمیر بر فراورده تولیدی اسانس و مواد تشکیل‌دهنده آن گل‌های برداشت شده در ۲۴ می تحت تیمار صفر،۱۲، ۲۴ و ۳۶ ساعت تخمیر قرار داده شدند. برای عمال تخمیر گل‌ها دربسته‌های دربسته ای در دمای ۲۵ درجه قرار داده شدند.

تأثیر غلظت‌های مختلف صفر، ۱۰۰۰، ۲۵۰۰ و ۵۰۰۰۰ towin 20 در کیفیت اسانس تولیدی موردبررسی قرار گرفت. پنج ترکیب مهم این اسانس یعنی سیترونلول، ژرانیول، نرول، لینالول و فنیل اتیل الکل توسط کروماتوگرافی گازی مورد آنالیز قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که بیشترین میزان اسانس به دست آمده در گل‌های برداشت شده در ۲۴ می به میزان ۰۴۰/۰درصد به دست آمد.

در این آزمایش مشخص شد که با افزایش دما در برداشت‌های بعدی میزان تولید اسانس به صورت نزولی کاهش می‌یابد. با فاصله گرفتن از زمان برداشت در ۲۴ می مقدار ۳ ماده مذکور به جز سیترونلول به‌صورت نزولی کاهش یافته اما میزان سیترونلول به صورت تصاعدی افزایش پیدا کرد. مقدار لینالول نیز بدون تغییر باقی ماند. شاخص کیفیت اسانس رز یعنی میزان سیترونلول به ژرانیول با افزایش زمان از برداشت ۲۴ می افزایش یافت. بهترین میزان ثبت شده در ۳۰/۱ تا ۲۵/۱ است. در این آزمایش بالاترین میزان این نسبت در گل‌های برداشت شده در گل‌های ۸ جون به دست آمد.

در این آزمایش میزان اسانس گل‌هایی که به صورت تازه و بدون انجام تخمیر اسانس گیری شده بودند بیشتر بود. با افزایش مدت زمان تخمیر میزان اسانس به صورت زیر کاهش پیدا کرد. ۰۳۵/۰، ۰۳۰/۰، ۰۲۷/۰ و ۰۲۵/۰ در زمان صفر، ۱۲، ۲۴ و ۳۶ ساعت. فرایند تخمیر در میزان مواد مؤثره نیز مؤثر بود و بالاترین تغییر در مورد سیترونلول و ژرانیول مشاهده شد. با افزایش مدت زمان تخمیر میزان سیترونلول افزایش یافته و میزان ژرانیول کاهش پیدا می‌کند. در آزمایش سوم نیز تأثیر افزودن توین ۲۰ معنی‌دار بوده و بالاترین میزان اسانس به دست آمده در تیمار ۲۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر این ماده مشاهده شد. علت اصلی این موضوع تأثیر این ماده در کاهش کشش سطحی روغن‌های موجود در تریکورم ها بیان شده است.

در این آزمایش توین ۲۰ اثر سویی بر مواد موثره اسانس نداشته و می‎توان از این ماده در افزایش اسانس استفاده نمود. درنهایت مشخص شد که دادن تخمیر کوتاه مدت برای رسیدن به میزان دلخواه سیترونلول ۳۵% ضروری بوده و بدون انجام آن میزان این ماده در حد قابل قبول نخواهد بود.

آزمایش دیگری جهت بررسی تأثیر زمان برداشت در طول روز و برداشت در مراحل مختلف توسعه گلبر کیفیت اسانس و تولیدی انجام گرفت ابتدا پروسه تکامل گل به هشت مرحله نموی تقسیم شد (شکل ۱ تا ۸).در هر مرحله میزان اسانس به دست آمده و مواد موجود در اسانس توسط روش گاز کروماتوگرافی مورد آنالیز قرار گرفت. داده‌های حاصل از گاز کروماتوگرافی نشان داد که مرحله برداشت بر میزان و کیفیت اسانس تولیدشده تأثیر قابل‎توجهی داشته است به صورتی که در شکل زیر نیز مشاهده می‌شود میزان دو ماده مهم سیترونلول (۱) و ژرانیول در برداشت گل‌های مرحله ۳ بسیار پایین بوده اما در گل‌های برداشت‌شده در مرحله ۵ میزان تولید این دو ماده به‌صورت قابل‌توجهی افزایش پیدا می‎کند. (شکل ۱-a). به همین صورت تأثیر زمان برداشت در طول روز نیز بر کیفیت اسانس تولیدی معنی‌دار بوده و با فاصله گرفتن زمان برداشت از ساعت ۱۰ صبح به ۴ بعدازظهر مقدار تولید دو ماده مذکور به‌سرعت کاهش می‌یابد (شکل۱b).

شکل ۱: تأثیر زمان برداشت در طول روز و مرحله تکاملی گل بر برخی مواد مؤثره گل محمدی. شکل حاصل از تجزیه اسانس توسط روش کروماتوگرافی گازی(a) اثر مرحله برداشت در مراحل ۳ و ۵ نمو گل و ((bتأثیر زمان برداشت در ساعات مختلف یک روز. مواد مؤثره ۱، ۲، ۳، ۴، ۵ و ۶ به ترتیب: سیترونلول، ژرانیول، فنیل اتیل الکل، هنیکوسانین، نونادکان و هپتادکان

شکل ۲: تقسیم‌بندی مراحل نموی به ۸ مرحله

نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که زمان برداشت و مرحله نموی گل‌ها بر تعداد ترکیبات شناخته‌شده اثر مستقیم داشته به صورتی که بالاترین تعداد مواد شناخته‌شده در مرحله ۵، ۶ و ۷ نموی به دست آمد.

شکل ۳: تعداد ترکیبات شناخته‌شده توسط کروماتوگرافی گازی در (a) مراحل مختلف برداشت گل و (b) ساعات متفاوت برداشت در طول روز

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده می توان گفت که برای تولید اسانس با کیفیت (میزان بالای اوژنول) باید گل‌ها در مرحله ۵ نموی و در ساعات۸ تا ۱۰ صبح جمع‌آوری شوند.

درصورتی‌که گلبرگ‌ها جهت استفاده به‌عنوان گل خشک برداشت شوند باید به این نکته توجه نمود که روش خشک‌کردن مورد استفاده در کیفیت گلبرگ‌های خشک‌شده تأثیرمستقیم خواهد گذاشت. بر اساس گزارش‌های موجود از بین سه روش خشک‌کردن در آفتاب، در سایه‌خشک کردن توسط آون روش خشک‌کردن گلبرگ‌ها در سایه کیفیت قابل‌قبول‌تری را نشان داده است (احمدی و همکاران، ۱۳۸۷).

***
ایرانیان از نخستین کسانی هستند که از گذشته های دور به ویژگی های خوراکی و درمانی گل محمدی پی برده اند. طبق اسناد بین المللی، مبداء تولید گلاب، ” ایران” و مبداء تولید اسانس گل محمدی و عصاره گل برگ های تازه، ” یونان” ذکر شده است

:  Rosa damascenaگل محمدی با نام علمی
از مهم‌ترین انواع گل‌های رز در دنیا و از مشهورترین گیاهان در تاریخ باغبانی است. این گل به علت داشتن رایحه فوق‌العاده و تنوع ارقام، در بسیاری از مناطق دنیا کشت می‌شود.
ایران از قدیمی‌ترین کشورهای تولیدکننده گلاب در جهان به‌شمار می رود ،به طوری‌که سابقه آن به بیش از ۲۵۰۰ سال قبل برمی‌گردد.
درحال حاضر، کشورهای تولیدکننده گل محمدی در دنیا عبارتند از: بلغارستان، ترکیه، ایران، هند، اوکراین، آمریکا، کانادا، فرانسه، انگلستان و ژاپن. گفتنی است که چهار کشور اول جزو پیشگامان تولید گل محمدی در جهان بوده‌اند.
عطر گل محمدی ایران، به سبب شرایط اقلیمی از مرغوبیت خاصی برخوردار است؛ ولی از آنجائی‌که میزان تولید آن کم بوده و بیشتر در داخل کشور مصرف می‌شود، از شهرت جهانی کمی برخوردار است.
کشت گل محمدی در کشورمان بطور عمده در استان‌های فارس، کرمان، اصفهان و آذربایجان شرقی انجام می‌شود. این استان‌ها به ترتیب مقام‌های اول تا چهارم سطح زیرکشت گل محمدی را در ایران به خود اختصاص داده‌اند.
از نظر میزان تولید در واحد سطح، استان اصفهان بالاترین رتبه را در بین این چهار استان دارد و از نظر تولید، استان‌های اصفهان و کرمان به ترتیب مقام‌های اول و دوم را دارا هستند.
گل محمدی در صنایع غذایی، داروسازی و عطرسازی جایگاه ویژه‌ای یافته ‌است.

خصوصیات گیاه‌شناسی گل محمدی  
از نظر گیاه‌شناسی، گل محمدی درختچه‌ای است پرپشت، دارای خارهای ریز، زیاد و فشرده، پهن، قلابی شکل و یکنواخت. گل‌های آن صورتی رنگ، پرپر و معطر که گاهی نیز سرخ رنگ است.
– گل آذین دیهیم ، ۱۲-۶ گلی است. بر روی دمگلها خارهای ریز و کرک های غده‌ای است.
– برگ‌های آن مرکب، دارای ۵ تا ۷ برگچه‌ی تخم مرغی نیزه‌ای و با دندانه‌های کند و کمانی ساده است. لبه برگ‌ها اره‌ای، سطح فوقانی برگ‌ها نرم و سطح تحتانی کرک دار است.
–ساقه: خاردار”خارها قلاب مانند”،اغلب مخلوط با کرک‌های غده‌ای.
–میوه:گلابی شکل.

سازگاری گل محمدی:
گل محمدی نسبت به شرایط محیطی سازگاری خوبی دارد. از شاخص‌ترین صفات گل محمدی (به‌خصوص گل محمدی دیم) بقاء و سازگاری آن نسبت به خشکی است در برخی از مناطق کشور گل محمدی طی سال تنها یک یا دو بار آبیاری می‌شودو حتی گل محمدی در کوهستان های شهرستان داراب به صورت دیم کشت می شود که نهال های این کوهستان مقاوم هستند. باتوجه به میزان بارندگی کم در منطقه (حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی متر) که آن هم به طور عمده در زمستان ها رخ می‌دهد می‌توان نتیجه گرفت که این گیاه مقاومت خوبی نسبت به خشکی از خود نشان می‌دهد، گرچه کاهش عملکرد اقتصادی در آن مشاهده می شود.
علاوه بر این، گل محمدی نسبت به شرایط نامساعد محیطی ازقبیل شوری،سرما و فقر مواد غذایی خاک نیز سازگاری مناسبی دارد. با این حال، پاسخ این گیاه به حاصل‌خیزی خاک، آبیاری منظم و کود دهی، بسیار مثبت می باشد ،به طوری‌که در برخی مناطق، عملکرد ۵ تا ۷ تن در هکتار گزارش شده است.

نیازهای اساسی گل محمدی:
* آب:
آب از جمله عوامل مؤثر در تولید اقتصادی گل محسوب می شود. درختچه‌های گل محمدی به شرایط کم آبی بسیار مقاوم هستند. شواهد نشان می‌دهد که آبیاری گلستان‌ها در زمان غنچه‌دهی و گل‌دهی بسیار مهم است و باعث افزایش محصول می شود. در گلستان‌های  معمولاً آبیاری به‌ صورت سطحی انجام می‌شوداین منطقه میزان آب در هر نوبت و تعداد آبیاری بسیار متغیر است. ، به طور معمول ، طی فصل رشد هر ۱۵ روز یکبار آبیاری انجام می شود. در یک‌ مقایسه میان دو روش آبیاری سطحی و قطره‌ای مشخص شد که؛ آبیاری قطره‌ای ضمن ۶۲ درصد صرفه جویی نسبت به روش سطحی، باعث افزایش عملکرد ۶۵ درصدی گل را به دنبال دارد.
“بارندگی با توزیع مناسب” به علت عدم ایجاد استرس در گیاه، برای تولید گل و اسانس بیشتر، خصوصاً در بهار و اوایل تابستان بسیار مهم است.

* خاک:
از نظر نوع خاک، کاشت این گیاه در زمین‌های سنگین دارای بافت متوسط و در کوهپایه‌های دارای سنگریزه زیاد، سنگلاخی و فقیر موفق بوده است.
گلستان‌های موجود در ارتفاعات و شیب‌های شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی، محصول بهتری تولید می کنند. در مناطق کوهپایه‌ای که در آنها امکان کشت بسیاری از گیاهان زراعی محدود است، این گیاه می تواند به عنوان یک گیاه راهبردی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.

* دما:
انجیراستور: در بهار از جوانه‌های جانبی شاخه‌های یک‌ساله ساقه مولد گل بوجود می آید. اختلاف دمای ۴-۳ درجه سانتی‌گراد شب نسبت به روز، برای تشکیل جوانه‌ی گل بسیار مهم بوده و برای گل‌انگیزی، خواب زمستانه ضروری است.
درجه حرارت درحدود ۲۰-۱۵ درجه سانتی‌گراد برای غنچه‌دهی لازم است. درجه حرارت زیاد و بادهای گرم و خشک، باعث رسیدن و باز شدن پیش از موعد گل‌ها و کاهش دوره گلدهی و کم شدن ترکیبات اسانس گل می شود.
درجه حرارت ۱۵-۵ درجه سانتی گراد، تعداد گل های دارای اسانس خوب را تضمین می کند.
درجه حرارت بسیار کم بعد از بیدار شدن گل محمدی ( در فصل بهار ) در شب مانع گلدهی می شود و حرارت بالای ۲۰ درجه سانتی گراد، سنتز و تولید اسانس را افزایش می دهد.
در مراحلی از رشد، ( بعد از بیدار شدن گل محمدی در فصل بهار) درختچه های گل محمدی به یخبندان حساس هستند، به طوری که یخبندان در هنگام تشکیل جوانه گل یا رشد رویش اولیه، باعث خسارت می شود. به طور عمده قسمت های بالغ گیاه، به سرما و یخبندان مقاوم است. در نواحی دارای زمستان سخت و یخبندان، هرس باید خیلی زود انجام شود. بوته هایی که در اثر سرمای شدید زمستان یا یخبندان دیررس بهاره صدمه می بینند، به ندرت گل کافی را در آن سال تولید می کنند.

* رطوبت و باد:
رطوبت نسبی ۷۰ درصد، به تشکیل اسانس کمک می کند.
بارندگی در زمان غنچه دهی، باعث خسارت به گل و کاهش محتویات اسانس می شود.
دوره های آفتابی طولانی، گلدهی را تحریک می کند، اما وجود دوره های گرم و خشک در طول گلدهی، به سرعت محتویات اسانس را کم می کند.
بادهای شدید، از لحاظ فیزیکی به گل صدمه زده و بادهای سرد، خشک و گرم باعث کاهش اسانس گل می شود.

نیازهای غذایی(کود):
گل محمدی نیازمند مواد غذایی و برنامه غذایی طولانی مدت می باشد. آنالیز برگ، روش قابل توصیه ای است که میزان مواد غذایی قابل دسترسی را تعیین می کند.
طی تحقیقات انجام شده بر مبنای آنالیز برگی، مشخص شده که کاهش عناصر و نیاز به تأمین عناصری چون ۲۵%= K و ۶۷% P=و ۳۵% N= بین مرحله نمو جوانه و گلدهی اصلی به وجود می آید. براین اساس در هر هکتار ۶۴ کیلوگرم ازت، ۸/۷ کیلوگرم فسفر و ۳۶ کیلوگرم پتاسیم به صورت تقریبی و با در نظر گرفتن ترکیب املاح خاک پیشنهاد می شود.

* نور:
سایه، اثر خوبی بر گل‌دهی ندارد، اما در مناطقی که نور مستقیم خورشید شدید است، وجود سایه ضروری است. در مناطقی که گیاهان زیر آفتاب مستقیم قرار دارند، عملکرد اسانس گل، نسبت به گیاهانی که تحت شرایط سایه رشد می‌کنند، حدود نصف است.

* ارتفاع:
گلستان‌های موجود در ارتفاعات و شیب‌های شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی محصول بهتری تولید می کنند. در مناطق گرمسیری، کشت گل محمدی فقط در ارتفاعات بالاتر موفق بوده است.
این گیاه در ارتفاع ۱۶۰۰ متری اصفهان و تا ارتفاعات بیش از ۲۳۰۰ متر نیز رشد خوبی دارد. مناطق تولید انبوه آن به طور عمده در ارتفاعات بیش از ۱۹۰۰ متر واقع است. اسانس گل ها در ارتفاعات بالاتر، از کیفیت بیشتری برخوردار است.

آماده سازی زمین:
یکی از مهم‌ترین عملیات پیش از شروع کشت، شخم عمیق است. شخم ، لایه‌های فشرده‌ای را که باعث محدود شدن رشد ریشه می شوند، می‌شکند . کاشت به شیوه دستی انجام می‌شود و فواصل ردیف‌ها و بوته‌ها بستگی به اهداف کاشت دارد. اگر هدف، احداث پرچین اطراف باغ باشد، فاصله ردیف‌ها ۵/۲-۲ متر و فاصله بین بوته‌ها ۵/۱-۱ متر در نظر گرفته می‌شود. در صورتی‌که هدف، احداث گلستان باشد در کشت کرتی فاصله‌ها را ۵/۳×۵/۲ متر و در جوی و پشته ۳×۲ متر در نظر می‌گیرند.
مصرف کود دامی کاملاً پوسیده، پیش از احداث گلستان و به ‌صورت جایگزینی در گودال به مقدار ۲۰-۱۰ تن در هکتار ضروری است. همچنین دادن کود دامی به مقدار ۱۰ تن در هکتار بعد از هرس گلستان‌ها، مفید است.

ازدیاد گل محمدی:
انجیراستور: گل محمدی را می‌توان به روش های مختلفی ازجمله؛ خوابانیدن، پیوندزدن، قلمه‌زدن و ازدیاد از طریق پاجوش، تکثیر کرد. در کشور ما دو روش «قلمه زدن» و «استفاده از پاجوش» رایج است. که استفاده از پاجوش ارزانترین و راحت ترین نحوه کشت می باشد. هر گیاه مادری گل محمدی، به طور متوسط ۱۰ تا ۲۰عدد پاجوش تولید می کند. این پاجوش‌ها به‌سرعت رشد می‌کنند. بیشترین تعداد خار بر روی پاجوش‌های جوان مشاهده می‌شود. از سال سوم و چهارم به بعد می‌توان از هر گیاه، پاجوش تهیه کرد. از آبان‌ماه تا اوایل اسفندماه، پاجوش‌ها را به محل مورد نظر انتقال داده و می‌کارند. پاجوش‌ها به فاصله ۳ متر یا دو متر از یکدیگر بر روی پشته‌هایی به فاصله ۴ متر یا سه متر و در چاله(حفره) به تعداد ۳-۴ عدد کاشته می‌شوند این تعدا به خاطر جبران خطلا و پر شدن سرع گل می باشد.
بررسی ها نشان داده است که گل محمدی کوهستان های دیم شهرستان داراب به علت دیم و ارگانیک بودن عاری از هرگونه افتی می باشند و هر ساله بالای پانصد هزار نهال توسط بوستان به کل کشور ارسال می شود.
پاجوش باید به ارتفاع چهل سانتی متر باشد و پوست ان تازه باشد و چروک نشده باشد که نشان های تازگی نهال می باشد .
قلمه باید به ضخامت یک مداد و به طول ۲۰ سانتی متر باشد و از بخش های چوبی شده و در حال خواب، انتخاب شود. در ادامه باید جوانه های انتهایی را حذف کرد. بهتر است انتهای قلمه را در یک پودر هورمونی ریشه زایی فرو برده و سپس قلمه را در عمق ۱۰- ۵/۷ سانتی متری گلدان یا زمین کاشت. بستر کاشت، بهتر است ۵۰ درصد خاک باغچه و ۵۰ درصد ماسه شسته باشد.

هرس گل محمدی:
انجیراستور: گل محمدی برای گل‌دهی احتیاج به هرس ندارد. معمولاً هرس به سه منظور انجام می‌شود: «اول، حذف شاخه‌های خشک شده، آفت‌زده و مزاحم» و «دوم ، جلوگیری از بوجود آمدن شاخه‌های بلند که چیدن گل را مشکل می‌کند» و جلوگیری از تک شاخه ای شدن گیاه و بالا بردن مقاوت گیاه به کم ابی در مناطق کم اب می باشد.
“هرس اولیه” برای فرم دهی درختچه ها و تحریک شاخه زایی و “هرس فصلی” برای حذف بخش های مرده و بیمار انجام می شود. میزان هرس به شیوه مدیریت ، شرایط منطقه و نژاد گل بستگی دارد. هرس منطقی درختچه ها، باعث تداوم گل دهی و افزایش طول مفید زندگی گیاه می شود.
از سال پنجم به بعد، گاهی به علت رکود رشد گیاه، شیوع آفات و بیماری‌ها، افزایش شاخه‌های خشک و ارتفاع زیاد شاخه‌ها، گلستان را کف‌بر می‌کنند. این هرس شدید ، به علت ایجاد توازن و تنظیم رشد گیاه، باعث تحریک و تولید پاجوش‌های قوی و متعدد در مزرعه می‌شود.

آفات گل محمدی:
گل محمدی دارای آفات مشترک با دیگر رُزها است. از مهم‌ترین آفات گل محمدی، «آفت جوانه خوار سبز، سوسک سرشاخه خوار، شته‌ها و تریپس‌ها» می‌باشند. خسارت این آفت‌ها شدید است و درصورت شیوع، نیاز به مهار و سمپاشی دارند.
انجام مراقبت‌های زراعی از قبیل؛ «دفع علف‌های هرز، هرس، حذف پاجوش‌ها، کوددهی و آبیاری منظم» نه تنها روی عملکرد گل محمدی تأثیر مثبت دارد، بلکه در راستای مدیریت مهار آفات گل محمدی، نقش مهمی را ایفا می‌کند.

علف‌های هرز گلستان‌ها:
«انگل سِس» یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین علف‌های هرز گلستان‌ها است .
آشنا نبودن کشاورزان با نحوه مهار آن و وجود نداشتن سموم شیمیایی کارآمد، عملیات مهار این انگل را مشکل می‌کند. توانائی گیاه سِس به تولید بذر فراوان و تکثیر غیر جنسی، داشتن میزبان‌های متعدد، رشد بسیار سریع و حفظ قدرت رویش قطعات تا ۶ روز، قدرت تهاجمی خوبی به این انگل داده است.
چند راه عملی برای مبارزه با سس پیشنهاد می‌شود:
–    استفاده از کودهای دامی کاملاً پوسیده؛
–     سوزاندن بوته‌های آلوده؛
–    سوزاندن قطعات سِس جدا شده؛
–     حذف علف‌های هرزی که می‌توانند میزبان سِس باشند؛
–     و در نهایت، استفاده از مالچ کاه به ارتفاع ۲۰-۱۵ سانتی‌متر برای ممانعت از استقرار سِس روی ساقه‌های گل محمدی.

برداشت گل:
برداشت گل از مهم‌ترین،حساس‌ترین و پر هزینه‌ترین عوامل تولید گل محمدی است. زمان برداشت گل محمدی در کاشان، حدوداً از اوایل خرداد ماه تا اواسط تیرماه است. این کار در هر منطقه ۳۰-۲۰ روز طول می کشد.
گل محمدی پس از باز شدن، دوام کمی روی شاخه دارد. در صورت تأخیر، طی ۲۴ ساعت رنگ آن سفید شده و می‌ریزد. بنابراین لازم است قبل از طلوع آفتاب و ترجیحاً در هوای خنک بامدادی، اقدام به برداشت روزانه گل‌های باز شده نمود.
با گرم شدن هوا، گل‌های برداشت شده به‌سرعت پژمرده می‌شوند. به دلیل این که معمولاً گل‌ها روی هم انبار و فشرده می‌شوند، فعالیت‌های تخمیری شدت می‌یابد.
به علاوه، فعالیت کارگران گلچین، به علت افزایش دما کند می‌شود. به این خاطر، بهتر است کارگران در اواسط روز به استراحت بپردازند و کار گلچینی، به ساعت‌های خنک روز محدود شود.

گل‌ها از محل دمگل در اثر کشیدن جدا می‌شوند.

این گل‌ها در بقچه‌ها و سبدها قرار داده شده و در کنار گلستان‌ها پس از توزین، در گونی ریخته می شوند.
متوسط وزن هر گل ۲/۲ گرم است.
فاصله زمانی بین چیدن گل‌ها تا تحویل به واحدهای سنتی یا صنعتی فرآوری، بسیار مهم است.
در یک گلستان از سال سوم به بعد تولید گل ،اقتصادی و به طور معمول روند تولید گل تا زمان ۹ تا ۱۲ سالگی گیاه، «افزایشی» و پس از آن «کاهشی» است.
با شروع روند کاهشی تولید، درختچه‌ها کف‌بر می‌شوند. به این عمل در اصطلاح «جوان سازی گلستان» می‌گویند.
یک نفر کارگر در هر روز می‌تواند ۵۰ تا ۷۰ کیلوگرم گل تازه برداشت کرده و براساس آن مزد دریافت کند.
در هر منطقه، گل‌دهی طی ۲۰ تا ۳۰ روز کامل می‌شود. حداکثر گل‌دهی در فاصله زمانی ۱۰ تا ۲۰ روز از شروع آن است که اصطلاحاً به این زمان «شور گل‌دهی» می‌گویند.

فرآورده‌های گل محمدی:
فرآورده‌های اصلی که از این گیاه بدست می‌آید، شامل: گلاب، اسانس،گلبرگ، غنچه خشک، کانکریت و ابسرلوت می‌باشد.
گلاب از گذشته تاکنون در مراسم مذهبی، در تهیه انواع شیرینی، شستشوی اماکن مقدس و به علت اثرات آرام بخش و معطر بودنش، در مراسم عزاداری (در فرهنگ ایرانیان) جایگاه ویژه ای داشته است.

گلاب‌گیری:
ایرانیان نخستین بار روش تقطیر را ابداع نمودند و سالیان دراز از آن بهره مند گردیدند.
گلاب‌گیری به دو روش سنتی و صنعتی انجام می‌شود:

*گلاب‌گیری سنتی:
دستگاه گلاب‌گیری سنتی شامل: قطعات دیگ، کلاهک دیگ، نیچه، نیچه پارچ و دستگاه حرارتی است. ظرفیت آن، حداکثر ۳۰ کیلوگرم گل، با مخلوط ۴۵ لیتر آب می‌باشد. هر دستگاه در شبانه روز، می‌تواند ۴ تا ۵ نوبت گلاب‌گیری کند که در مجموع، مقدار مصرف کل، ۱۲۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در شبانه روز خواهد بود.

*گلاب گیری صنعتی:
با توجه به توسعه روزافزون سطح زیر کشت و مصرف فرآورده های گل محمدی، دستگاه های سنتی به تنهایی جوابگویی لازم را نداشته و نیاز به وجود دستگاه های صنعتی با ظرفیت بیشتر مشهود می باشد. قسمت های مختلف دستگاه های صنعتی علاوه بر دستگاه های گلاب گیری سنتی شامل دستگاه سختی گیر، ترموستات، پرکن، پاستوریزاتور، دستگاه بسته بندی و آزمایشگاه کنترل کیفی مواد است.

مصارف  گل محمدی:
مصرف گلاب، بیشتر در ایران و کشورهای همجوار رایج بوده و اسانس این محصول به طور گسترده در کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا مصرف می شود.
مصارف عمده اسانس به شرح ذیل می باشد:
۱-    استفاده در صنایع عطرسازی و مواد آروماتیک.
۲-    استفاده در فرآورده های بهداشتی – آرایشی شامل انواع کرم های آرایشی، لوسیون ها و صابون ها، شامپو، شیر پاک کن و حمام های زیبایی.
۳-    استفاده در صنایع غذایی شامل شیرینی ها، نوشیدنی ها ، پودینگ، ژله و … .
۴-    استفاده در تزیین سبدهای گل خشک و گل آرایی.
۵-    استفاده در صنایع داروسازی.