بادام (Amygdalus) نوعی میوه است، که درخت آن بومی نواحی خاورمیانه و جنوب آسیا میباشد. در اصل بادام جزو مغزهای حقیقی به حساب نمی‌آید، بلکه از انواع شفت هاست که دارای یک پوسته بیرونی و یک پوشش درونی سخت است که دانه (مغز) در درون آن قرار میگیرد.
ارتفاع درخت بادام ۴ تا ۱۰ متر است و قطر آن نیز میتواند به بیش از ۳۰ سانتیمتر برسد. بزرگترین کشورهای تولید کننده بادام در دنیا ایالات متحده آمریکا و اسپانیا هستند. ایران با تولید ۶٪ در رتبه پنجم تولیدکنندگان این میوه قرار دارد. ۴۹٪ دانه بادام را روغن تشکیل میدهد که ۶۲٪ آن اولئیک اسید غیر اشباع، ۲۴٪ لینولئیک اسید غیراسباع، و ۶٪ آن پالمیتیک اسید اشباع است.
مقدار انرژی موجود در هر ۱۰۰ گرم مغز بادام، ۵۷۶ کیلوکالری است. کاشتن درخت بادام در باغچه خانه راحت است. می‌توانید آن را در فصل زمستان بکارید تا بهار جوانه بزند. مراقب باشد که گیاه‌تان باید نور خورشید ببیند و در فصل تابستان هفته‌ای یک بار آبیاری شود بهترین نوع این محصول در شهرستان تسوج از آذزبایجان شرقی یافت میشود.[۱]
ریشه واژه
واژه بادام ریشه و بنیاد فارسی داشته و از فارسی به زبانهای ترکی، عربی، هندی و اردو راه یافته است.[۲]
شکوفه بادام
منطقه تولید عمده بادام، کالیفرنیا در آمریکا است، بین فوریه و مارس، شکوفه‌هایی که شباهت زیادی به شکوفهٔ گیلاس دارند، شکوفا میشوند. نوع آب و هوا در این زمان، میزان تولید بادام در آن سال را به شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.
از وضعیت گل اطلاعات بسیار مهمی در مورد برداشت محصول در آن سال به دست می‌آید؛ بنابراین، هر مرحله از وضعیت گل نام بخصوصی دارد:
تراشه سبز، به جوانه‌های سبز بادام گفته میشود. این مرحله قبل از بوجود آمدن جوانهٔ صورتی است.
جوانه صورتی، جوانه به رنگ صورتی دیده میشود.
پاپ کورن، جوانه مانند پاپ کورن متورم شده ولی هنوز باز نشده‌است.
شکوفه، شکوفایی کامل
پتال فول، ریزش گلبرگ
ژاکت، گلبرگ‌ها ریخته است و تنها کاسه گل باقی‌مانده‌است.
خارج از ژاکت، کاسه گل جای خود را به میوه داده‌است.[۳]
ارزش غذایی
مواد مغذی در هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس)
انرژی ۲٬۴۰۸ کیلوژول (۵۷۶ کیلوکالری)
کربوهیدرات‌ها ۲۱٫۶۹ g
نشاسته ۰٫۷۴ g
قندها ۳٫۸۹ g
لاکتوز ۰٫۰۰ g
فیبر ۱۲٫۲ g
چربی ۴۹٫۴۲ g
چربی اشباع ۳٫۷۳۱ g
چربی تک‌اشباع‌نشده ۳۰٫۸۸۹ g
چربی چنداشباع‌نشده ۱۲٫۰۷۰ g
پروتئین ۲۱٫۲۲ g
تریپتوفان ۰٫۲۱۴ g
ترونین ۰٫۵۹۸ g
ایزولئوسین ۰٫۷۰۲ g
لئوسین ۱٫۴۸۸ g
لیسین ۰٫۵۸۰ g
متیونین ۰٫۱۵۱ g
سیستین ۰٫۱۸۹ g
پنیلالانین ۱٫۱۲۰ g
تیروزین ۰٫۴۵۲ g
والین ۰٫۸۱۷ g
آرژینین ۲٫۴۴۶ g
هیستیدین ۰٫۵۵۷ g
آلانین ۱٫۰۲۷ g
اسپارتیک اسید ۲٫۹۱۱ g
گلوتامیک اسید ۶٫۸۱۰ g
گلیسین ۱٫۴۶۹ g
پرولین ۱٫۰۳۲ g
سرین ۰٫۹۴۸ g
آب ۴٫۷۰ g
ویتامین آ ۱ IU
– بتاکاروتن ۱ میکروگرم (۰٪)
– لوتئین و زآکسانتین ۱ μg
تیامین (ویتامین ب۱) ۰٫۲۱۱ میلی‌گرم (۱۶٪)
ریبوفلاوین (ویتامین ب۲) ۱٫۰۱۴ میلی‌گرم (۶۸٪)
نیاسین (ویتامین ب۳) ۳٫۳۸۵ میلی‌گرم (۲۳٪)
پانتوتنیک اسید (ویتامین ب۵) ۰٫۴۶۹ میلی‌گرم (۹٪)
ویتامین ب۶ ۰٫۱۴۳ میلی‌گرم (۱۱٪)
اسید فولیک (ویتامین ب۹) ۵۰ میکروگرم (۱۳٪)
ویتامین E ۲۶٫۲ میلی‌گرم (۱۷۵٪)
ویتامین K ۰٫۰ میکروگرم (۰٪)
کلسیم ۲۶۴ میلی‌گرم (۲۶٪)
آهن ۳٫۷۲ میلی‌گرم (۳۰٪)
منیزیم ۲۶۸ میلی‌گرم (۷۲٪)
منگنز ۲٫۲۸۵ میلی‌گرم (۱۱۴٪)
فسفر ۴۸۴ میلی‌گرم (۶۹٪)
پتاسیم ۷۰۵ میلی‌گرم (۱۵٪)
سدیم ۱ میلی‌گرم (۰٪)
روی ۳٫۰۸ میلی‌گرم (۳۱٪)
Link to USDA Database entry
درصدها نسبی‌اند
منبع: پایگاه اطلاعاتی مواد غذایی آمریکا
مغز بادام تلخ به مقدار کم حاوی سیانور دو پتاس و اسید سیاندریک است که اگر فردی به مقدار زیاد آن را مصرف کند، مسموم میشود. مصرف پنج تا ده عدد مغز بادام تلخ در کودکان میتواند مسمومیت شدید به همراه داشته باشد، در بزرگسالان این تعداد به ۵۰ عدد می‌رسد.[۴]
انجیراستور: بادام يكي از قديمي ترين درختاني است كه در مناطق سردسيري و نيمه سردسيري ايران كشت مي شود .بعضي از دانشمندان گياه شناس موطن اصلي بادام را به ايران نسبت مي دهند . فرض بر اين است كه خواستگاه اصلي بادام منطقه وسيعي از ايران و تاجيكستان و افغانستان تا غرب پاكستان بوده كه همراه كاروانها به فنيقيه و از آنجا به يونان و بعدها توسط يوناني ها به ساير بنادر درياي مديترانه انتقال و انتشار يافته است قريب دويست سال است كه بادام در نقاط مختلف حوزه مديترانه از طريق هسته تكثير شده و در اثر انتخاب طبيعي توده هاي مختلفي از بادام در نقاط مختلف جغرافيايي دنيا به وجود آمده و سازگار شده اند . به طور مثال توده بادام هاي اسفاكس در تونس طوري با طبيعت آنجا سازگار شده اند كه نيازي به سرما نداشته و نياز سرمايي را از بين خود حذف نموده اند به طور كلي مي توان گفت بادام بومي نقاط گرم و خشك آسياي غربي بوده و امروزه كشت آن در اسپانيا ، ايتاليا ، ايران ،مراكش ، پرتغال ، يونان و تركيه به طور وسيع معمول گرديده است . در دو دهه اخير شاهد افزايش توليد بادام در آمريكا نيز هستيم امروزه آن كشور يكي از صادر كنندگان عمده اين محصول به اروپا و ساير نقاط دنيا بوده و در سطح بين المللي ۴/۳ صادرات جهاني مغز بادام را در اختيار دارد .
مشخصات گياه شناسي بادام :
درخت بادام از جنس prunes و از خانواده rosacea است كه خويشاوندي نزديكي با گونه هاي مختلف ميوه هاي هسته دار از قبيل آلو و گوجه و بويزه با هلو و شليل دارد . و از تلقيح بين بادام و هلو دو رگ هايي به نام هلو * بادام به دست آمده است كه گياه شناسان به نام Amygdalus commumis و از زير خانواده Prunoidae معرفي كرده اند
علاوه بر بادام هاي اهلي گونه هاي وحشي بسيار متعددي در خاورميانه و آسياي مركزي به طور گسترده اي وجود دارد كه حاصل تلقيح و دورگ گيري طبيعي آنها بين خود يا بين گونه هاي اهلي است و در حال تحول و دگرگوني هاي گياهي هستند .
مشخصات ظاهري درخت بادام :
بادام درختي است قوي كه ارتفاع آن بر حسب رقم و آب و هوا و حاصلخيزي خاك و مواظبت هاي زراعي بين ۶ تا ۱۰ متر يا بيشتر متغير است . درخت بادام ريشه هاي قوي دارد كه مي تواند به طور عمودي تا ۳ متر در خاك نفوذ كند بدين سبب قادر است بخشي از احتياجات و نياز آبي خود را در مواقع خشكي و كم آبي از اعماق خاك تامين نمايد .
در تنه درخت بادام در جواني به رنگ خاكستري شفاف و صاف بوده به تدريج تيره تر شده و ترك بر مي دارد گل بادام شامل ۵ كاسبرگ و ۵ گلبرگ و ۲۰ تا ۳۰ پرچم است تخمدان آن محتواي دو تخمك است. جوانه هاي گل ممكن است منفرد يا ۲-۳جوانه همراه با جوانه هاي چوب در يك گره مشاهده شوند .
بعضي ارقام بادام غالبا داراي گل هاي خود ناسازگار بوده و گياه دگرگشني است. برگهاي بادام كشيده و نوك تيز و ضخيم و چرمي است . علت تلخي ميوه بعضي از ارقام بادام وجود ماده اي به نام گلوكوزيد سيانوزنتيك آميگدالين در مغز آنهاست.
نيازهاي اكو لوژيكي بادام :
– نياز به سرما
– نياز به گرما
– نياز به نور
– بارندگي
– رطوبت
– باد
– شرايط خاك
– نياز ابي درخت
فصل گلدهي :
پس از آن كه ميزان سرماي مورد نياز درختان بادام تامين شد جوانه هاي گل دهنده با توجه به گرماي محيط متحول شده و دكركوني به تدريج آغاز مي شود. در شرايط مساوي ارقامي كه نياز زياد به سرما دارند و ميزان سرماي لازم به حد كافي به آن ها نرسد متحول نمي شوند و گل هاي انها دير تر از موعد شروع به باز شدن مي كنند. لذا تاريخ گل كردن بستگي زيادي به شرايط اقليمي دارد و بر حسب وضعيت اب و هوايي هر سال تاريخ گل كردن از ده روز تا چندين هفته ممكن است نوسان داشته باشد.
سال آوري :
جوانه هاي گل دهنده بادام مثل اغلب ميوه هاي اين جنس در زماني كه ميوه روي درخت ديده مي شود آغاز به تكوين و تكميل مي كنند. واين خود سرآغاز تناوب يا سال آوري است. به اين معنا وقتي كه توليد در سالي زياد باشد جوانه هاي گل سال بعد به سبب كمبود مواد غذايي كمتر و برعكس وقتي توليد كم باشد جوانه هاي زايشي بيشتر مي شوند. ويژگي تناوب كه معمولأ ۶-۷ سال پس از كاشت پديد مي آيد متأ ثر از شرايط رشد گياهي است مثلأ اگر درخت بادام خشكي زياد تري متحمل شده يا مواد غذايي كمتري به آن برسد ،تنا وب توليد آن شديد تر خواهد شد. با اين حال در گونه هاي اروپايي اختلاف زيادي بين ارقام از نظر سال آوري ديده مي شود مثلاً در ارقامي مانند راشل اگر به خوبي آبياري شده و مواظبت هاي زراعي لازم انجام شده باشد باز پديده سال آوري پس از يك سال پرباري ،آشكار مي شود حال آنكه رقم فرراگنس نسبت به اين عارضه حساسيت كمتري نشان داده است . به هر ترتيب بين ارقام بادام هاي بارآور رقمي ديده نمي شود كه نسبت به سال آوري قاطعانه بي تفاوت باشد .
موارد عمده اي كه بايد در انتخاب ارقام در نظر گرفت :
۱ _ دوره گل دهي بادام
الف – دير گلي در بادام
ب – انطباق گل دهي
ج – ارقام خود بارور و خودسترون
۲ – عوامل موثر بر توليد بادام
۳ – مقاومت بادام به بيماريها و آفت ها
۴ – دوره بلوغ و سهولت برداشت
۵ – كيفيت مغز بادام در تجارت
كاشت نهال :
فصل كاشت :
نهال بادام نيز مثل اغلب درخت هاي ميوه معمولاً هنگام خواب زمستانه قبل از بيدار شدن درخت كاشته مي شود اما بهترين موقع كاشت آن در ايران از آذر تا نيمه دوم دي ماه است و اين موقعي است كه ريشه هاي حساس بادام ، شك انتقال را بهتر تحمل مي كنند و با استقرار در جاي خود تا قبل از باز شدن برگچه ها ، به ريشه زايي مجدد مي پردازند . در غير اين صورت برگچه هاي جوان پس از بيداري ، از ذخيره قبلي درخت استفاده كرده و در نتيجه احتمال خشك شدن آن زياد مي باشد . براي كاشت هرگونه نهال ميوه اي كه هنگام انتقال و دوري راه صدماتي ديده باشند ، عمل اندود و يا آغشته كردن ريشه نهال ها در مخلوطي مركب از خاك رس با مخلوط كود گاوي به اضافه آب كه در چاله نهال ريخته مي شود عملي مفيد و موثر در استقرار نهال خواهد بود .
تراكم كاشت :
فواصل كاشت و زمانهاي مورد نياز در يك هكتار به عموامل زير مربوط مي شود :
شرايط اقليمي : در مناطق كم آب و زمينهاي كم عمق تراكم درخت كمتر و فاصله آنها بيشتر است باغهايي كه دسترسي كافي به آب دارند تراكم درخت در آنها بيشتر است .
قدرت رشد درخت : در ارقامي كه حجم كمتري دارند مي توان تراكم درخت افزايش داد .
كشت ديم : در كشت ديم تراكم درخت را با ميزان بارندگي تنظيم مي كنند .
آفت ها و بيماريهاي عمده درختان بادام :
– زنبور مغز خوار بادام
– شته هاي بادام
– شپشك آسيايي
– شپشك گوجه
– بيماري پوسيدگي ريشه
– لكه آجري بادام
– بيماري قارچي روي برگ ، شاخه و ميوه بادام به نام Fusieoeeum amygdali
اهميت اقتصادي بادام در ايران و جهان :
در دهه هاي اخير تحولات زيادي در توسعه و كشت بادام صورت گرفته است . در اين زمينه كشورهاي حوزه مديترانه ( اسپانيا – ايتاليا – فرانسه – يونان و كشورهاي شمال آفريقا ) به منظور دست يابي به ارقام پر محصول و مرغوب در اصلاح ژنتيكي اينگونه كارهاي مهمي انجام داده اند و برخي از كشورها با روش هاي پيشرفته سطح زير كشت آن را افزايش داده اند . بر اساس آمار سازمان خوار بار كشاورزي جهاني ( F.A.O) مقدار توليد بادام در جهان جمعاً 806/560/1 تن بوده كه از اين مقدار 000/560 تن به كشور آمريكا تعلق داشته است .
مشكلات بادام كاري در ايران :
– غير پيوندي بودن درختان در نتيجه يك دست نبودن محصول
– سرما زدگي بهاره ، توليد نا منظم محصول
– نا مرغوب بودن محصول به علت اختلاط زياد
– عدم همزماني در رسيدن ميوه ها
– طغيان آفات و بيماري ، در اثر رها شدگي و پيري درختان
– غير مكانيزه بودن باغها با توجه به تراكم بيشتر درختان
عمليات قبل از احداث باغ :
انتخاب زمين باغ :
پايه بادام بذري ، هلو ، و هلو * بادام حساس به بيماري قارچي ريشه اي از جمله ورتيسليوم ، آميلاريا و فيتوفترا مي باشند .
در انتخاب زمين باغ بايد دقت نمود كه كشت قبلي بادام نباشد و گياهان حساس به بيماري قارچي نيز كشت نشده باشد .
آماده سازي زمين :
آماده سازي زمين در دو مرحله صورت مي گيرد :
– عمليات قبل از كاشت
– عمليات پس از كاشت
عمليات قبل از كاشت : خرد كردن طبقات فشرده در خاك زيرين با استفاده سوسلاپ ، شخم خيلي عميق و يا ريپر
بي نياز كردن درختان از كودهاي پايه فسفات ، پتاس و كود آلي در سالهاي اول رشد . در فصل تابستان قبل از عمليات كاشت بر اساس تجزيه خاك ، مقدار كافي از كود آلي و كودهاي فسفات و پتاس را به طور يكنواخت در سطح زمين پخش مي كنند سپس با شخم عميق كودها را در عمق هفتاد تا هشتاد سانتي متر قرار مي دهند .
عمليات در سطح زمين باغ پس از كاشت :
اين عمليات از دو نظر مفيد مي باشد :
ايجاد يك لايه نرم و خشك از خاك در سطح زمين به منظور جلوگيري از تبخير ( مالچ خاك ) . دفع علف هاي هرز كه مصرف كننده آب و مواد غذايي مي باشند ، بدين جهت در فصل پاييز يك شخم سبك و كم عمق در سطح باغ مي زنند سپس در فصل بهار و تابستان پس از هر بارندگي با پنجه غازي سطح زمين را سله شكني كرده و علف هاي هرز آن را از بين مي برند .
خاك ورزي يا اصلاح خاك :
براي اصلاح خاك سعي مي كنند مقدار هموس را در خاك افزايش دهند . افزايش هموس در خاك ، با كاشت كود سبز ، كودهاي حيواني و بقاي مواد سلولوزي در خاك ايجاد مي گردد .
برداشت :
محصول بادام بعد از رسيدن ميوه ها با دست يا چوب هاي بلند و يا به طور مكانيكي برداشت مي شود . در زمان رسيدن ميوه ، پوست سبز بادام تغيير رنگ داه پژمرده شده و شكاف طولي در آن ايجاد مي گردد در اين مرحله ميوه ها به راحتي از درخت جدا شده و پوست گيري آن نيز آسان مي گردد . ميوه بادام برخلاف ساير ميوه ها به صورت چغاله نيز مورد مصرف قرار مي گيرد ، بنابراين در دو مرحله به
گیاه بادام
شناسنامه
شرح گیاه
نیاز اکولوژیکی
ازدیاد رویشی
ریز ازدیادی
کاشت
مراقبتهای زراعی
پایه، پایه های انتخابی
ازدیاد گیاه
تغذیه
آبیاری
مبارزه با علفهای هرز
مبارزه با آفات و بیماریها
آفات بادام
برداشت
دامنه انتشار
شناسنامه
گل سرخ Rosaceae :تیره
Prunus communis – Amygdalus communis L. :نام لاتین
Almond tree :نام انگلیسی
درخت بادام – چغاله بادام :نام فارسی
لوز :نام عربی
شرح گیاه
انتشار بادام معمولی از شبه جزیره بالکان تا آسیای جنوب غربی است و تا ترکستان و عراق پیش می رود در ایران در نواحی نیم خشک و کوهستانی کشت می شود و ارتفاع آن به 8 متر می رسد و درختی بی خار و با انشعابات کوتاه صاف و سبز رنگ زیاد است که رفته رفته به رنگ قهوه ای تیره در می آید. انشعابات آن با ساقه زاویه حاده و یا قائمه تشکیل می دهند. برگهای آن تخم مرغی، نیزه ای تا بیضی با انتهای کشیده یا کند و قاعده ای گوه ای یا گرد، تقریباً چرمی روی آن صاف و پشت آن خزی و حاشیه آن دندانه دار اره ای و ابعاد آن 3 × (12 تا 9) سانتی متر است و دم برگ آن به طول 3-2 سانتی متر می باشد
و دارای 4-3 غده است گلهایش سفید یا صورتی و درشت در حدود 4 سانتی متر است و طول پا یک آن 5 میلی متر است میوه یا شفت بادام شبه بیضی مورب یا شبه بیضی کشیده 5-3 سانتی متر فشرده، کمی نوک تیز و مخملی است و هسته آن سوراخ دار و ناوی است. تذکر :بادام تلخ Amygdalus communis L.var amara یکی از ارقام بادام معمولی است که دارای مغز تلخ است و معمولاً به عنوان پایه بادام شیرین بکار می رود. ارقام مهم بادام کریستومورتو (Cristomorto) ، دسی یورلاکوتا (Desmayo Larqueta) فاسیونلو (Fascionello) پیزلس (Peerless) ، دیزوتاداولا (Pizzuta Avola) تاردی نون پاریل (Tardy Nonpariel) ، تگزاس (Texas) وستا (Vesta) فیلیپوسئو (Filippo ceo) ، فراگیولیوگراند (Fra Giulio Grande) ، ژنکو (Genco) ، مارکونا (Marcona) نون پاریل (Nonopareil)
نیاز اکولوژیکی
انجیراستور: دما مهمترین فاکتور اقلیمی برای بادام است. بادام برای جوانه زنی یکنواخت در بهار ، به سرمای زمستانه متوسطی نیاز دارد. درخت بادام سرمای زمستان را در حد متوسطی تحمل می کند ولی به علت زود باز شدن گلهای آن تحمل این درخت نسبت به سرمای بهاره کمتر است. نیاز سرمایی برای باز شدن عادی جوانه ها بسته به نوع رقم متفاوت بوده و از ۱۰۰ تا ۷۰۰ ساعت پائین تر از ۲/۷ درجه سانتی گراد متغیر است . خواب جوانه ها به علت وجود غلظت زیاد قنل در آنها می باشد.
درخت بادام سرمای زمستانه را تا (۲۰-) درجه سانتی گراد تحمل می کند. در صورتیکه سرما بیش از این حد باشد و سرد شدن هوا نیز به تدریج صورت گرفته باشد درخت بادام مقاومت بیشتری به سرما خواهد داشت. عامل محدود کننده کاشت بادام سرمای بهاره بخصوص در زمان گل یا بلافاصله پس از تشکیل میوه است.
شیبهای جنوبی برای کاشت بادام خیلی مطلوب است و زمینهای هموار نیز در صورتیکه دارای هوای ملایمی باشند می توانند مورد استفاده قرار گیرد. در مناطقی که سرمای بهاره متداول است باید از ارقام دیر گل استفاده شود. کاشت بادام به صورت باغات متراکم مناسب نمی باشد. بخصوص ارقامی که حساس به نور هستند در صورتیکه در شدت نور کم کاشته شوند
شاخه هایشان کمتر چوبی شده و آندوکارپ آنها سخت تر می شوند. بادام وقتی که در روی نهال بذری بادام پیوند شود در مقایسه با سایر درختان میوه متعدله می تواند شرایط گرم و خشک تابستان را بهتر تحمل کنند. بادام به علت داشتن ریشه های عمقی (بیش از سه متر) و برگهای چوبی شکل مقاومت زیادی نسبت به خشکی دارد در مناطقی که متوسط بارندگی کمتر از ۲۵۰ میلی لیتر در سال است
درختان بادام با فواصل بیشتری کاشته می شوند که معمولاً در اواخر پائیز بذور را به مدت ۲۴ ساعت در آب خیس می کنند سپس سوراخهایی به عمق ۸ تا ۱۰ سانتی متر در خاک ایجاد می نمایند و در هر سوراخ سه عدد بذر می کارند. بهترین نهالی که از این سه عدد بذر بوجود می آید انتخاب شده و در پائیز همان فصل بوسیله پیوند جوانه و یا در زمستان بوسیله پیوند شاخه عمل پیوند انجام می شود. بقیه نهالهای بذری نیز حذف می شوند.
ازدیاد رویشی
بادام بوسیله پیوند جوانه و به مقدار کمی نیز بوسیله پیوند ازدیاد می شود. پیوند جوانه در پائیز بهار و تابستان انجام می شود. عمل پیوند در خزانه از ۲۰ سانتی متری و در مزرعه از ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر سطح خاک صورت می گیرد. پیوند جوانه پائیزه نیز از ۱۰ مرداد تا ۱۰ مهر انجام می شود
پیوندک از جوانه های وسطی و تحتانی شاخه هایی که به تازگی بریده می شوند تهیه ی می‌گردد. انجام آبیاری چند روز قبل از پیوند جدا شدن پوست را تسهیل می کند. به محض اینکه جوانه پیوندک در اوایل بهار شروع به رشد کرد لازم است پایه از بالای جوانه پیوندک قطع شود به این ترتیب نهال پیوندی در پائیز قابل انتقال خواهد بود.
و پیوند جوانه بهاره هنگامی انجام میشود که پیوند پائیزه نگرفته باشد و پایه ها پس از حدود دو هفته سربرداری شده و در پائیز قابل انتقال میشوند. به دلیل رشد سریع بادام در مناطقی که فصل رشد طولانیتری دارند انجام پیوند جوانه در خردادماه نیز امکان پذیر است. عمل پیوند بر روی نهالهای بذری یکساله انجام شده و نهال پیوندی در کمتر از یک سال بدست می آید.
ریز ازدیادی
پایه بادام GF 677 یکی از اولین پایه هایی بود که به روش ریز ازدیادی تکثیر گردید و هنوز هم در سطح وسیع با این روش ازدیاد می شود. ارقام بادام نیز با این روش قابل ازدیاد هستند ارقام فراگنس(50 تا 60 درخت در هکتار) با افزایش میزان بارندگی سالیانه تراکم کاشت نیز افزایش می یابد.
درختان بادام اغلب در خاکهای غیر حاصلخیز کاشته می شود بنابراین قبل از کاشت برای تعیین میزان کمبود مواد غذایی باید تجزیه خاک صورت گیرد. تجزیه برگی نیز برای تشخیص مقدار و نوع عناصر غذایی خاک مفید است با وجود این ترکیب عناصر غذایی موجود در برگ به عوامل مختلفی مثل خاک، انتشار ریشه ، آبیاری ، مرحله رشد و احتمالاً نوع رقم بستگی دارد.تونو و فاسیونلو با این روش ریشه زایی موفقیت آمیزی داشته و در مرحله سازگاری با محیط بیرون نیز موفق بوده اند.
کاشت
نهالهای بذری یا نهالهای پیوند شده یکساله یا چند ساله که دارای چوب رسیده و ریشه های سالم هستند در پائیز و زمستان کاشته می شوند برای این منظور خاکهایی که با کود آلی آماده شده اند مناسبتر هستند. بهترین زمان کاشت بین اوایل آبان تا اوایل دی است فاصله کاشت درختها بسته به نوع رقم ، پایه، حاصلخیزی خاک و سیستم آبیاری متفاوت است.بنظر می رسد فاصله کاشت ۵×۵ متر بهترین فاصله برای ارقام پیوند شده بر روی پایه هلوی بذری یا پایه هلو بادام باشد.
مقدمات قبل از کاشت. قبل از کاشت درختان بادام باید بادشکن موثری ایجاد شود. برای این کار می توان از ردیفهای درخت و یا کمر بند حفاظتی مصنوعی استفاده کرد. بادشکن مصنوعی هزینه زیادی دارند ولی از همان موقع احداث قابل استفاده است در حالیکه کاشت درخت به عنوان بادشکن از سال سوم که درختها بزرگ می شوند موثر خواهد بود از بین بادشکنهایی که برای بادام استفاده می شوند درختان سرو بهتر از بقیه هستند. تقویت خاک : قبل از کاشت درخت بادام ۲۰۰ کیلو ازت و ۲۰۰ کیلو گرم فسفر در هر هکتار به زمین داده می شود.
مراقبتهای زراعی
هرس : عمل هرس در سه مرحله متفاوت از زندگی درخت بادام انجام می شود. (1) در مرحله اوایل رشد (2) در مرحله بادهی (3) جوان کردن درختان پیر هرس مرحله اول هرس فرم دهی است در صورتیکه فرم Vase مورد نظر باشد بلافاصله پس از کاشت نهال را از فاصله یک متری سطح زمین سربرداری کرده و 3 یا 4 شاخه اولیه را از فاصله 10 تا 15 سانتی متری انتهای درخت نگه می‌دارند که چهار چوب درخت را تشکیل خواهد داد.
هرس تابستانه 2 تا 3 بار انجام می شود. هرس تابستانه باید در سال دوم انجام شود در هرس زمستانه فقط پاجوشها حذف می شوند و در سال سوم و چهارم ضروری است این در این زمان درخت دارای 3 تا 4 شاخه اصلی است و هر شاخه اصلی 5 تا 7 شاخه کوچکتر دارد و به منظور تسهیل نفوذ نور به وسط درخت باید شاخه های قسمت داخلی را حذف نمود.
در مرحله باردهی باید هرس منظمی صورت گیرد تا مقدار محصول بیشتر شود.هرس جوان کردن فقط زمانی انجام می شود که درختها پیر، کم بارده ولی سالم باشند.
برای اینکار شاخه های اصلی بریده می شوند و از شاخه های جدید بسیاری که در بهار رشد می کند برای جایگزینی شاخه های اصلی استفاده می گردد
پایه، پایه های انتخابی
انجیراستور: ارقام تلخ یا شیرین بادام بعنوان پایه بذری مورد استفاده قرار می گیرند زیرا این پایه ها نسبت به خشکی ، خاکهای آهکی و کلرور آهن مقاوم بوده و طول عمر بیشتری دارند. در نواحی آبیاری شده و مرطوب از نهالهای بذری هلو به عنوان پایه استفاده می شود.
نهالهای بذری هلو خیلی یکنواخت بوده و در هنگام انتقال تلفات کمتری دارند. پایه های انتخابی عبارتند از هیبریدهای هلوX بادام (Gf557 , GF 677) آلو (میر و بالان 2032 ، ماریانا 2624، ماریانا 1/8 GF) و هیبریدهای میروبالان X هلویا میرو بالان X بادام.
ازدیاد گیاه
بادام می تواند بوسیله بذر، پیوند روی پایه های بذری بادام، هلو و آلو ، بوسیله پیوند بر روی پایه های انتخابی و نیز به روش ریز ازدیادی تکثیر شود. ازدیاد رویشی کلونها به منظور تولید پایه خیلی مشکل بوده و مورد استفاده قرار نمی گیرد.
– ازدیاد بوسیله بذر : تا اواخر ۱۹۸۰ تنها روش ازدیاد بادام استفاده از بذر بود. این روش هنوز هم در ایران افغانستان، یونان و مراکش استفاده می شود. این روش ازدیاد برای یافتن اکوتیپهای جدید مفید است ولی روش مناسبی برای ازدیاد بادام نیست چون بادام بشدت هتروزیکوت و یکنواخت است.
در نواحی نیمه خشک که حاصلخیزی کمتری دارند. بذور بادام مستقیماً در محل باغ کاشته می شود و یا اینکه بذور را در خزانه کاشته و در فصل بعد نهالهای بدست آمده را پیوند می کنند. کاشت بذر در باغ به این ترتیب است.
تغذیه
علائم کمبود ازت در بادام به صورت برگهای کوچک رنگ پریده، کاهش قدرت درخت، خشک شدن شاخه های کوچک، کاهش بستن میوه و کاهش عملکرد است دادن ازت به صورت اوره موجب افزایش قابلیت پذیرش گل افزایش درصد تشکیل میوه و بالاخره موجب افزایش عملکرد می شود. در خاکهایی که کمبود پتاس وجود دارد
استفاده از سولفات پتاس به مقدار کافی مقدار عملکرد را افزایش می دهد برای باغ بادام مقدار کود ازته 180 کیلوگرم و مقدار کود فسفره 360 کیلوگرم در هکتار توصیه شده است.کمبود روی موجب کوچک شدن برگها می شود علائم کمبود با محلول پاشی سولفات روی در زمان خواب به مقدار 79/6 تا 32/11 کیلوگرم در 5/378 لیتر آب بر طرف می شود. علائم کمبود مس در درختان بادام به صورت کاهش رشد، پوست زبر و نا هموار و مغز چروکیده دیده می شود
محلول پاشی شاخ و برگ درختها یا مس EDTA در رفع علائم کمبود موثر است. سوختگی نوک برگها معمولاً به دلیل کمبود براست علائم کمبود با مصرف 56 تا 112 کیلوگرم در هکتار براکس به مدت 4 سال برطرف می شود. تذکر : در باغهایی که در سن باردهی هستند به منظور حفظ حاصلخیزی سالانه 100 تا 120 کیلوگرم در هکتار ازت، 50 تا 60 کیلولگرم در هکتار فسفر و همین مقدار پتاس باید به خاک داده شود.
کود فسفره و پتاسه در یک نوبت و در آذر ماه به باغ داده می شود در حالیکه کود ازته را به سه قسمت تقسیم کرده و در ماههای بهمن و فروردین و اردیبهشت بکار می برند.
آبیاری
آبیاری از مهمترین عملیات مرحله داشت درختان بادام است و موجب بهبود رشد و افزایش عملکرد می شود زیرا مقدار بارندگی در فصل تابستان در مناطق کشت بادام کافی نیست کیفیت آبیاری نیز اهمیت زیادی دارد آبی که حاوی مقدار زیادی نمک است بخصوص در خاکهای رسی کم عمق نباید برای آبیاری استفاده شود.
درختان بادام نباید با روش آبیاری بارانی آبیاری شوند زیرا برگهای بادام نسبت به نمک خیلی حساس است. روشهای معمول آبیاری در درختان بادام، آبیاری سطحی و آبیاری قطره ای هستند از آبیاری قطره ای معمولاً در زمینهای ناهموار استفاده می شود.
مبارزه با علفهای هرز
در مدیریت نگهداری درخت بادام مهم است از کاشت گیاهان علفی بین ردیف های باغات بادام باید خودداری نمود زیرا این گیاهان علفی چندین میکروارگانیسم در خاک باقی می گذارند که برای بادام مضر است.
مبارزه با آفات و بیماریها
آفات بادام
تعداد زیادی از آفات شامل پرندگان ، حشرات ، کنه ها و نماتدها به بادام خسارت می زنند که میتوان انواع زیر را نام برد. حشره (Parameylois transitella). (در ایران گزارش نشده است) کرم سر شاخه خوار پروانه تخم انگشتری شته آردی بادام شته آردی کوچه شته خالدار هلو شته سیاه گوجه و آلو ، شته سیاه هلو ، شپشک سن ژوزه ، شپشک نارون، شپشک خاکستری بادام، سپردار بنفش زیتون – سرخورطومی بادام کرم طوقه و ریشه درختان ، سوسک پوستخوار بادام، زنبور کرم زالوئی – کنه قهوه ای پابلند درختان میوه، کنه سفید اروپائی ، نماتدهای مولد غده ریشه ، نماتد مولد زخم ریشه بیماری گال طوقه – بیماری شانکر باکتریابی یا کموز ، بیماری پژمردگی ناشی از قارچ ورتپسیلیوم، بیماری زخم گره ، بیماری پوسیدگی گل و بلایت شاخه ، بیماری غربالی ، بیماری زنگ درختان میوه هسته دار، قارچ عسلی، پوسیدگی قرمز، ویروس لکه گرد درختان میوه هسته داربیماری ریزش جوانه (مسری) بیماری ریزش جوانه (غیر مسری)
برداشت
میوه های بادام را می توان به صورت سبز (چغاله) و یا خشک برداشت کرد . میوه های بادام رقم کاغذی (پوست نازک) نیز در مرحله سبز به منظور مصرف مستقیم برداشت می شود. برداشت میوه های خشک از نیمه دوم مرداد تا اواخر مهر صورت می گیرد. میوه های بادام در باغاتی که آبیاری نمی شوند زودتر از باغاتی که آبیاری می شوند می رسند. در باغات جدید بادام که بصورت مکانیکی برداشت می شوند موارد زیر باید رعایت شود.
به گزارش سایت انجیراستور: فاصله مناسب کشت ، فرم دهی مناسب درخت مثلاً فرم گلدانی، مسطح بودن سطح زمین ، کاشت رقمی با عادت رشد عمودی ، دقت در تعیین تاریخ برداشت در ارتباط با زمان رسیدن و شرایط خاک به منظور جدا شدن بهتر میوه های باغهای بادام اغلب دو هفته قبل از برداشت آبیاری می شود. سطح خاک باید تا حد امکان صاف و عاری از علفهای هرز باشد، درختها توسط دستگاه نیشکر تکان داده شده و میوه ها بر روی زمین می ریزند، سپس میوه ها توسط دستگاههایی که دارای بازوهای مکنده هستند جمع آوری می شود.
مقدار عملکرد بادام در هر هکتار از یک تا دو تن (بدون پوست سبز) متغیر است، که به عملیات زراعی از جمله آبیاری و نوع رقم بستگی دارد. به پس از برداشت بادام پوست سبز آن بوسیله جدا می شود ماشین هایی که برای بادام پوست سخت بکار می روند برای بادام های پوست نازک و پوست کاغذی مناسب نیستند و در صورت استفاده از این ماشینها باید تنظیم آنها عوض شود.
سپس میوه ها در معرض آفتاب به مدت ۳ تا ۴ روز خشک می شوند تا مقدار مرطوب آنها به ۸ تا ۵/۸ درصد کاهش یابد. احتمالاً در انبار نیز رطوبت میوه ها حدود یک درصد کاهش می یابد. نگهداری بادام های پوست نارک به علت کپک زدگی مشکل است.
دامنه انتشار
راستوند اراک، سید خواجه آذربایجان، جنگلهای ارسباران ، ارتفاعات لرستان و بختیاری و کردستان در باغ خان مریوان و از دامنه های توچال نیز نام برده شده است.
تکثیر :
تکثیر بادام از طریق بذر، پیوند روی پایه های انتخاب شده بادام، هلو یا آلوچه، و توسط ریزازدیادی امکانپذیر است. تکثیر رویشی بادام توسط قلمه خیلی مشکل است و مورد استفاده قرار نمیگیرد. دماوندی و کوزاکونان(۱۹۷۰) موفق شدند بوسیله ی قلمه چوب سخت از یک همگروه از کولتیوار مارکونا تا ۴۰% ریشه زایی داشته باشند. در کولتیوارهای دیگر ریشه زایی بین ۰ تا ۱۵% بوده است.
تکثیر توسط بذر:
تا اواخر قرن هجدهم تکثیر بادام توسط بذر تنها روش مورد استفاده بود. امروزه هنوز در کشورهایی مانند یونان،مراکش،افغانستان و بعضی از نقاط ایران از این روش استفاده میشود. روش ازدیاد به وسیله ی بذر برای یافتن اکوتیپهای جدید مفید است ولی بعلت اینکه بادام هتروزایگوس میباشد و ر نتیجه در نتایج تفرقه صفات وجود دارد، برای ازدیاد مناسب نیست.
در مناطق نیمه خشک و در خاکهایی که حاصلخیزی کمتری دارند،کاشت بذر مستقیما در مزرعه یا در خزانه صورت میگیرد. معمولأ زمان کاشت در پاییز است و ۳ هسته را در سوراخهایی به عمق ۱۰-۸ سانتیمتر قرار میدهند .هسته ها را قبل از کاشت به مدت ۲۴ ساعت در آب میخیسانند.
در پاییز سال بعد عمل پیوند جوانه را بر روی بهترین گیاه انجام میدهند و یا اینکه ممکن است در زمستان پیوند شاخه بزنند.
در کشت بذر برای تهیه ی پایه از بذور تازه سال جاری استفاده میشود. قوه نامیه بذر بادام معمولأ بعد از 5-4 ماه و در مورد هلو بعد از 6-5 ماه کاهش یافته و در کمتر از یک سال از دست میرود. بذرها قبل از جوانه زنی نیاز به یک دوره سرما دهی مرطوب دارند.
برای این کار بذور را به طور مخلوط با شن استریل یا ورمی کولیت مرطوب در داخل کیسه های پلاستیکی قرار داده و به مدت 3-2 ماه برای بادام و 6-5 ماه برای هلو در درجه حرارت 3-2 درجه نگهداری میکنند. بذرها در بهار در خزانه کاشته میشوند. درجه حرارت پایه بادام پایین است و در حرارت بین 2 تا 4oc جوانه میزند.
گیاهان حاصله معمولأ رشد خوبی دارند و میتوانند در خرداد ماه پیوند شده و در پاییز به زمین اصلی منتقل شوند. گیاهان کوچکتر و یا پیوندهایی که نگرفته اند میتوانند در پاییز همان سال یا در بهار سال بعد پیوند شوند.
وقتی بذور بطور مستقیم در پاییز کاشته میشوند،سرما دهی مرطوب بطور طبیعی اتفاق می افتد. این گیاهان معمولأ در پاییز بعد برای پیوند آماده اند و گیاهان کوچکتر میتوانند در بهار بعد پیوند شوند.
تکثیر بوسیله ی پیوند:
انجیراستور: متداولترین نوع پیوند برای درختان جوان پیوند جوانه میباشد. پیوند اسکنه برای درختان مسن بهتر نتیجه میدهد. از پیوند شاخه کمتر استفاده میشود. همچنین از پیوند لوله ای نیز به ندرت استفاده میشود. پیوند جوانه در هر کدام از فصول پاییز ، بهار و تابستان امکانپذیر است. پیوند در ارتفاع ۱۰ سانتیمتری زمین در خزانه و ۴۰-۳۰ سانتیمتری در مزرعه انجام میشود.
پیوند جوانه پاییزه با استفاده از جوانه های گرفته شده از وسط یا پایین شاخه های تازه انجام میشود. آبیاری چند روز قبل از پیوند ، جدا شدن پوست را تسهیل میدهد. به محض شروع رشد در بهار، پایه ها از بالای محل پیوند قطع میشوند و در پاییز گیاهان برای انتقال از خزانه آماده میشوند.
زمان پیوند پاییزه تحت تاثیر نوع پایه می باشد.بدین معنی که اگر پایه بادام است،به علت اینکه شیره نباتی در بادام خیلی دیر از جریان می افتد،پیوند در نیمه دوم پاییز( در صورتی که شرایط آب و هوایی و مقدار حرارت محل اجازه دهد) صورت میگیرد.در حالیکه اگر پایه آلو یا گوجه است عمل پیوند را میتوان خیلی زود انجام داد، یعنی از اوائل ماه دوم تابستان شروع به پیوند کردن نمود.
پیوند جوانه بهاره زمانی که پیوندهای پاییزه نگیرند انجام میشود. برای این کار از جوانه های روی شاخه های جمع آوری شده در زمستان و نگهداری شده در کیسه های پلاستیکی در دمای ۳-۲oc استفاده می شود.
در پیوند بهاره، پایه ها دو هفته بعد از پیوند سر برداری شده و می توانند در پاییز به محل اصلی انتقال داده شوند. پیوند بهاره همچنین ممکن است در مناطق با فصل رشد طولانی انجام شود.
این عمل میتواند بر روی گیاهان حاصله از بذرهایی که در بهار سال قبل جوانه زده اند انجام گیرد.بنابراین به علت رشد سریع بادام، تولید درخت پیوندی در طی مدت کوتاهی امکانپذیر است.
ریز ازدیادی:
پایه یGF677 یکی از اولین پایه های بادام است که توسط ریز ازدیادی تکثیر شده و هنوز در اروپا بطور وسیعی با استفاده از این روش ، با امکانات کم سالیانه 7 تا 8 میلیون گیاه تکثیر میشود.امکان تکثیر ارقام نیز از این طریق وجود دارد. ارقام ferragnes ,tuono, fascionello نتایج رضایت بخشی را از نظر تولید ریشه در شرایط درون شیشه ای و سازگار شدن با شرایط بیرون نشان داده اند. با اینحال هنوز اطلاعات کافی در مورد عکس العمل ارقام ریشه دار شده در شرایط درون شیشه ای در مزرعه وجود ندارد.
پایه ها:
امکان پیوند بادام روی پایه های بادام ،هلو ،آلو و گوجه وجود دارد. در ایران برای پایه بیشتر از بذر نوعی بادام شیرین که دارای پوست سفت، موسوم به بادام سنگی است استفاده میشود. این نوع بادام درختانی قوی و مقاوم به خشکی و سرما ایجاد میکند. با اینحال در زمینهای تحت آبیاری و زمینهای مرطوب و کم عمق به ترتیب پایه هلو و گوجه یا آلو ترجیح دارد.
در کشور های خارجی هنوز از پایه ی بادام شیرین یا تلخ بعلت مقاومت شان به خشکی ،خاکهای آهکی و کلروز ناشی از کمبود آهن ، و عمر طولانی آنها استفاده میشود.این پایه ها همچنین نسبتا مقاوم به شوری و خشکی و کلروز بوده، اما ریشه این پایه ها به چندین بیماری خاکزی ، بخصوص در شرایط آبیاری حساس است.
در شرایط خنک تر و مناطق تحت آبیاری ،از دانهالهای هلو به عنوان پایه استفاده میشود. این پایه دارای قدرت یکنواخت تر بوده و دوامش در حین انتقال بیشتر ، اما به خشکی و کلروز حساستر می باشد. در آمریکا ، بذور رقم نماگر که دارای پوست نازکتر بوده و به نماتد مقاوم می باشد و رقم لول که دانهالهای یکنواخت به وجود می آورد ، استفاده میشود.
در فرانسه GF305 مورد استفاده قرار میگیرد، هر چند این رقم به Agrobacterium tumefaciens و نماتد گره ریشه حساس میباشد. به طور کلی پایه های هلو به ویروسها که باعث نگرفتن پیوند و کاهش عمر گیاه میشوند حساس بوده و به آهک مقاومت کمتری دارند.
پایه های انتخاب شده:
این پایه ها عبارتند از: هیبریدهای هلو + بادام (GF557, GF677 ) ، آلو(میروبالان 2032 ، ماریانا GF 8/1 ) و هیبریدهای میروبالان × هلو یا میروبالان × بادام. هیبرید های هلو×بادام: پایه GF677 تقربیا به طور انحصاری در باغهای متراکم بادام، در خاکهای با زهکش خوب و دارای 5 تا 12% آهک فعال مورد استفاده قرار میگیرند. این پایه رشد سریع داشته ، زودرسی را القاء و نسبت به خشکی و کلروز مقاوم ،اما خیلی حساس به نماتد ها است.
این پایه توسط قلمه ی چوب نرم برگ دار تکثیر می شود . قلمه ها در خرداد وتیر ماه از درخت گرفته می شود و تحت شرایط آبفشانی ریشه دار می گردند . قسمت پائین قلمه ها ، با ایجاد دو شکاف طوای زخمی شده و قبل از قرار گرفتن در محیط ریشه زایی در محلول 2000- 1000 میلی گرم در لیتر اسید اندول بوتیریک (IBA) به اضافه ی یک قارچ کش فرو برده می شود .
درصد ریشه زای معمولاً خیلی بالا نیست . با این حال رودریگز ناوارو (1981) با استفاده از قلمه های چوب و ترکیبی از سرما و استفاده از هورمون و گرمای تحتانی توانست 99% ریشه زایی بدست آورد . قلمه ها قبل از تیمار با IBA به مدت 560 ساعت (40 ساعت زیر C ْ 7 در شن باضافه 428 ساعت در C ْ 4 و 75% رطوبت نسبی ) سرمادهی شدند و سپس در محیط کشت پرلایت با گرمای تحتانی C ْ 20 قرار گرفتند .
تحقیقات لورتی و همکارانش نشان داد که پتانسیل ریشه زایی GF 677 تحت شرایط آبفشانی در اکتبر ( مهر ماه ) موقعی که برگها میریزند خیلی بیشتر است ( حدود 50% ) . آنها گزارش دادند که قلمه چوب سخت با استفاده از گرمای تحتانی بهترین نتیجه را می دهد . در حال حاضر این پایه تقریباً انحصاراً توسط ریز ازدیادی تکثیر می یابد .
آلوچه ها :
از این گروه پایه تنها 2624 و مارایانا 1/8 GF مورد استفاده قرار گرفته اند . هر دو این پایه با زهکش کم و خاکهای مرطوب مورد استفاده قرار می گیرند . این پایه ها مقاومت خوبی نسبت به نماتد و بیماری Armillaria mellea دارند و به آسانی از طریق غیر جنسی تکثیر می شوند . این پایه ها قدرت درخت را کاهش داده ولی بار دهی بهتری دارند . عیب این پایه ها سازگاری محدود آن با بادام است که معمولاً به صورت ریزش زود رس برگها در پائیز بروز می کند . با این حال بعضی از ارقام بادام سازگاری خوبی نشان می دهند .
به عنوان مثال ماریانا 2624 با مارکونا ، تگزاس ، نه پلاس اولترا و آی و پایه ماریانا 1/8 با فرانجنس ، آی ، پیرلس ، تکزاس ، نه پلاس اولترا فاسیونلو و پیزوتا . همه ی این پایه ها توسط قلمه چوب سخت به طول 25 سانتیمتر تکثیر می شوند . قلمه ها در زمستان گرفته می شوند وقسمت تحتانی ان با محلول 2000 قسمت در میلیون ایندول بوتیریک اسید و قارچکش تیمار شده و مستقیماً در خزانه کاشته می شود .
برای تسریع ریشه زایی بهتر است قبل از قرار دادن قلمه ها در خزانه ، به مدت 4-3 هفته آنها در شرایط حرارت تحتانی C ْ18-20 در حالی که قسمت انتهایی قلمه ها در شرایط هوای خنک بیرون قرار گرفته ، قرار دهیم .
هیبرید های دیگر: هیبرید های دیگر به علت نا سازگاری با بادام و مشکل تولید تا کنون به صورت تجاری به عنوان پایه برای بادام مورد استفاده قرار نگرفته است .
رشد میوه و بلوغ:
میوه ی بادام از نوع شفت بوده و دارای منحنی رشد سیگموئیدی میباشد . توسعه ی میوه ۷۵-۷۰ روز بعد از گل دهی توقف میشود . ارتباطی بین رسیدگی میوه و تاریخ گل دهی وجود ندارد . پریکارپ میوه ی بادام نازک میباشد . در تیر ماه و مرداد پوسته ی سبز شکافته شده و درون بر آزاد میشود . شکل درون بر ، ظاهر و استحکام آن جزء مشخصات یک واریته میباشد ، اما میتواند تحت تأثیر شرایط آب و هوایی نیز قرار گیرد.
درون بر میوه حاوی یک یا دو مغز با اندازه های متفاوت میباشد که وزن آنها بین ۵/۰ ت ۵/۱ گرم میباشد . پوست مغزهای بالغ قهوه ای رنگ است . جنین در ابتدا بسیار کند رشد میکند . ۵۰ روز بعد از باروری اندازه ی آنها فقط ۲۰۰-۱۰۰ میکرو متر است . وقتی میوه به حداکثر اندازه ی خود رسید ، رشد جنین سریع شده و تمام آندوسپرم را به مصرف میرساند . در مرحله ی بلوغ ، جنین با لپّه های بزرگش تمام فضای بذر را پر میکند.
اولین نشانه ی رسیدگی بادام ایجاد شکاف در امتداد شیار شکمی پوش میوه میباشد.اغلب پرورش دهندگان ۵/۱ ماه بعد از اولین نشانه های شکفتن برون بر ، اقدام به برداشت میوه ها میکنند . بادام های که پیرامون درخت ( در قسمت خارجی تاج درخت ) قرار گرفته اند ، زودتر از آنهایی که در قسمت مرکزی قرار دارند به بلوغ و رسیدگی می رسند . حتی کاربرد گاز اتیلن هم نمی تواند رسیدگی را یکنواخت کند . در صورتی که قبل از شکفتن برون بر ، دانه خشک شود ، باعث خشکی و لاغری مغز می شود ، همچنین تنش های خشکی و مواد غذای این حالت را افزایش می دهد .
به طور کلی در موقع رسیدگی دانه ، پوست میوه براحتی جدا شده و میوه ها براحتی در اثر تکان دادن از درخت جدا میشوند . در بعضی از کشور ها به منظور کاهش خسارات آفتی به نام ناول اورنج ورم ، اقدام به برداشت زودتر (قبل از رسیدن کامل) می نمایند .
البته در این حالت نیروی بیشتری برای برداشت مکانیکی لازم میباشد و ممکن است درختان در اثر تکان شدیدتر در این حالت صدمه ببینند . همچنین مغزها کوچکتر بوده و عطر و طعم کاهش می یابد و هزینه ی خشک کردن محصول بالاتر خواهد بود .
برداشت و میزان محصول:
بادام به صورت سبز (چاغاله) و یا خشک برداشت میشوند . ارقام بادام کاغذی به صورت سبز برای مصرف مستقیم برداشت می شوند .
برداشت به صورت سبز به بعضی از کشورهای مدیترانه ای محدود میشود و تنها ۲ % از کل تولید را شامل میشود . برداشت خشک از مرداد تا مهرماه انجام میشود . در مناطق دیم بادام ها زودتر از مناطق تحت آبیاری می رسند . در مناطقی که بادام به صورت مکانیکی جمع آوری و برداشت می شود تمهیدات لازم از نظر فاصله کاشت ، نحوه ی هدایت درختان و مدیریت باغ قبلاً باید در نظر گرفته شود .
در برداشت مکانیکی ، سطح باغ عاری از علفهای هرز و تمیز نگه داشته میشود . به وسیله ی تکان دادن با وسایل مخصوص بادام ها برداشت می شوند . بادام های ریخته شده روی زمین روی ردیفهای جمع آوری شده و بوسیله ی ماشین مخصوص برداشت شده و به داخل تریلی هایی هدایت می شوند .
انجیراستور: میزان محصول در هکتار به رقم و شرایط کشت بستگی دارد . در شرایط دیم محصول کمتر می باشد. . میزان محصول تا ۵/۴ تن در هکتار می تواند باشد ولی معمولاً خیلی کمتر از این مقدار است . میزان محصول در کالیفرنیای آمریکا ۱۷۰۰ کیلوگرم (با پوست سخت ) در هکتار است . به طور کلی بسته به رقم و شرایط کاشت میزان محصول بین ۱تا۲ تن در هکتار ( با پوست سخت) متغیر است .
فرایند و درجه بندی بادام:
بعد از برداشت ، برون بر میوه ها توسط ماشین کنده میشود . ماشین های مورد استفاده برای بادام های پوست کاغذی مناسب نیستند و تغییرات و تنظیماتی در آنها بایستی صورت گیرد . سپس بادام ها در زیر آفتاب به مدّت ۴-۳ روز خشک میشود تا رطوبت آنها به ۵/۸-۸ درصد برسد . بعداً در طی انبار دارای ۱ % دیگر از رطوبت کاسته خواهد شد . انبار بادام های پوست نرم (کاغذی) بعلت احتمال آلودگی قارچی با مشکلات بیشتری مواجه است .
جهت بهبود کیفیت ظاهری بادام هایی که مصرف رومیزی دارند ، آنها را با استفاده از دی اکسید سولفور سفید می کنند . پوست چوبی بقیه ی بادام ها توسط ماشین شکسته شده و مغزها جدا میشوند . مغزها با توجه به اندازه ، رقم و یا منطقه محل تولید طبقه بندی و به فروش میرسند .
بادام ها از این نظر به ۵ گروه تقسیم می شوند :
۱. سنگی و یا دارای پوست بسیار سخت و سفت( ۲۵-۲۰ % مغز)
۲. پوست سخت (۳۵-۲۵ % مغز )
۳.پوست نیمه سخت (۴۵-۳۵ % مغز)
۴.پوست نرم (۵۵-۴۵ % مغز)
۵. پوست کاغذی(۶۵-۵۵ % مغز)
در مورد مغز ها ، درجه بندی در تجارت بین المللی به صورت زیر است:
۱. مغزهای گزینش نشده: محتوی نا خالصی شامل مغزهای دو قلو و شکسته که معمولاً بعد از خرد کردن و یا آسیاب در شکلات سازی و یا صنعت شیرینی مورد استفاده قرار میگیرند .
2.مغزهای گزینش شده: این مغزها بر اساس اندازه و یا وزن گزینش شده اند و بعد از پوست گیری مکانیکی در آب oc98 به مدت2 دقیقه ، در صنایع غذایی (بستنی ، قنادی ، بادام نمک زده ، بادام با پوشش شکری یا بادام سوخته) مورد استفاده قرار می گیرند .
۳. مغز های تلخ ، شکسته ، دو قلو و بدون شکل و فرم مناسب: این مغزها به صورت آسیاب شده و یا تکه های کوچک در قنادی و شیرینی سازی و یا ممکن است برای تهیه ی روغن به منظور استفاده در کرمهای آرایشی و داروسازی مورد استفاده قرار گیرند .
بادام های ایران از نظر اندازه به چهار گروه تقسیم می شوند:
1. دست چین یا عالی تا 34 دانه در یک اونس (1200 دانه یا کمتر در Kg) حد اغماض5 % از گروه درشت تر.
۲. درشت ،۳۴ تا ۳۶ مغز در یک اونس(۱۲۰۰ تا ۱۲۸۰ دانه در کیلوگرم) ، حد اغماض ۷% از گروه ریز .
۳. ریز بیشتر از ۳۶ مغز در یک اونس (بیش از ۱۲۸۰ دانه در کیلوگرم) ،حد اغماض ۸% از گروه مخلوط .
۴. مخلوط یا استاندارد : مخلوطی از بادام های با اندازه های مختلف .
درجه بندی دیگر بر اساس مجموع ضرایب بدست آمده در جدول زیر می باشد که بر این اساس درجه بندی به صورت زیر است:
۱.درجه بندی ممتاز (جمع ضرایب ۶ و حداکثر تا ۹)
۲. درجه یک (جمع بالاتر ضرایب ۹ و حداکثر تا۱۳)
۳. درجه دو ( جمع ضرایب بالاتر از ۱۳ و حداکثر تا ۱۸)
۴.درجه سه ( جمع ضرایب بالاتر از ۱۸و حداکثر تا ۲۲)
ارقام بادام:
ارقام بادام از نظر عادت رشد و عادت گل دهی ، زمان گل دهی ، زمان برداشت و محصول دهی و حساسیت به آفات و امراض طبقه بندی می کنند . یکی از عوامل محدود کننده ی کشت بادام وقوع سرما های دیررس بهاره است که سبب صدمه به گل ها یا میوه های جوان شده و محصول را نابود می نماید . بنابراین در انتخاب رقم مناسب بادام برای هر منطقه یکی از عوامل مهم که بایستی مورد توجه قرار گیرد زمان گل دهی در بهار می باشد .
ضرایب با استفاده از جدول زیر تعیین می گردند:
ضریب
خاکه بادام
بادام چروکیده
خرده بادام
مواد خارجی
بادام دو قلو
اندازه
۱
تا ۲ %
تا ۱ %
۰
۰
تا ۳ %
تا ۳۴ مغز در اونس
۲
بیش از ۲ تا ۵ %
بیش از ۱ تا ۲ %
تا ۵ %
تا ۵ %
بیش از ۳ %
بیش از ۳۴ تا ۳۶ مغز در اونس
۳
بیش از ۵ تا ۷ %
بیش از ۲ تا ۳ %
بیش از ۵ تا ۶ %
بیش از ۵ تا ۷ %
بیش از ۳۶ مغز در یک اونس
۴
بیش از ۷ تا ۱۰ %
بیش از ۳ تا ۵/۳ %
بیش از ۶ تا ۷ %
بیش از ۷ تا ۱۰ %
مخلوط
یک اونس برابر با ۳/۲۸ گرم می باشد .
از ارقام دیر گل بادام ها ی خارجی تاردی نانپاریل (خیلی دیر گل ) ، تکزاس ، تونو ، کریستومورتو ، فرانگنس، فلیپوسو ، فراگویلو و ژنکو را میتوان نام برد . در ایران نیز سرما های دیررس بهاره خسارت ارد می کند . در این راستا در جهت شناسایی و معرفی ارقام دیر گل بادام تحقیقاتی در نقاط مختلف ایران صورت گرفته است . در این باره در ایستگاه تحقیقات کشاورزی شاهرود ۲۶ رقم بادام از سال ۱۳۶۰ مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند .در نتیجه ارقام از نظر زمان گل دهی به چهار گروه خیلی دیر گل ( شاهرود ، ۱۶، ۸ و ۷) ،دیر گل ( شاهرود ۱۲، ۱۸ ، ۱۵ و ۶) ، متوسط گل ( شاهرود ۱۷ و ۲۱ ) و ارقام زود گل ( رقم منقا و نجف آباد ) تقسیم شده اند به طوریکه ارقام خیلی دیر گل با ارقام زود گل از ۲۱ تا ۳۰ روز در شروع ظهور گل اختلاف دارند.
از نظر میزان عملکرد میوه با پوست چوبی رقم شاهرود ۱۲ با ۳۶۰۰ کیلوگرم در هکتار و از نظر میانگین عملکرد مغز میوه و کیفیت آن رقم شاهرود ۱۸ با ۱۶۷۵ کیلوگرم در هکتار نسبت به سایر ارقام برتری داشته است .
در شهرستان کاشمر ارقام دیر گل بادام های محلی در طی سالهای 74-1372 شناسایی گردیدند . بهترین ارقام از نظر دیر گل دهی که عملکرد خوبی نیز داشتند عبارت بودند از M2-8 ، M2-6، B3 ، M14-18 ، M2-61 ، M9-20 .
انجیراستور: در منطقه ی میانه مطالعاتی در رابطه با انتخاب ارقام دیر گل بادام در طی سالهای 1372 تا 1375 انجام گرفت ، نتیجه ی این مطالعات منجر به معرفی دو رقم دیر گل به نام های علی بالا و A-2 شده است . این ارقام 15 تا 20 روز در مقایسه با ارقام دیگر دیر گل تر بودند . رقم علی بالا یک رقم پوست کاغذی است که نسبت مغز به پوست چوبی میوه آن در حدود 65 تا 70 % است .این دو رقم خود ناسازگار بوده ولی نسبت به هم کاملاً سازگاری دارند و در کاشت های مخلوط می توانند گرده زای خوبی برای یکدیگر باشند .
در ایستگاه تحقیقاتی آذر شهر ، خواب فیزیولوژیکی تعدادی از ارقام تجاری مورد مطالعه قرار گرفته است . در این تحقیقات مقدار نیاز سرمایی ( به حسب واحد سرمایی ) و نیاز حرارتی ( برحسب درجه ساعت رشد ) برای هفت رقم تجاری محاسبه شده است . در این تحقیق رابطه ی مثبت و معنی داری بین زمان گل دهی و نیاز سرمایی و حرارتی ارقام بدست آمده است . در عین حال معلوم شده است که عواملی مانند زمان به خواب رفتن گیاه ، میزان صفر گیاهی (صفر فیزیولوژیکی ) و چگونگی عکس العمل دمایی جوانه های گل نیز می تواند در زمان گل دهی مؤثر باشند . چون این آزمایش در یک سال زراعی (۷۴-۷۳ ) انجام گرفته به نظر می رسد برای اطمینان به نتایج بدست آمده نیاز به تکرار آزمایش در سالهای بیشتری میباشد .
در ایستگاه تحقیقات کشاورزی طرق وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان۸۱ اکوتیپ دیر گل بادام از مناطق مختلف استان جمع آوری گردیده و در قالب یک مجموعه در دست مطالعه می باشد (مذاکره با محمود عدلی ).
آفات و بیماری های مهم بادام :
علاوه بر آفات عمومی درختان میوه مانند انواع شته ها ، سوسکهای پوست خوار ، چوب خوار ، برگ خوار و گل خوار و کرم سفید ریشه که به بادام هم خسارت وارد می کنند، یک نوع مغز خوار بادام به نام Eurytoma amigdali end. مخصوص بادام وجود دارد .
از بیماری ها لکه ی آجری برگ بادام و سفیدک سطحی شایع تر می باشد .
زنبور مغز خوار بادام :
حشره کامل زنبور کوچکی است به رنگ سیاه و کرم ، لارو آن سفید رنگ است .مغز خوار بادام میوه ی جوان را سوراخ کرده و یک تخم در آن می گذارد . پس از مدت معین تخم باز شدهو لارو حشره بیرون آمده و داخل بادام تبدیل به شفیره شده ، حشره کامل سال بعد از شفیره خارج شده و شروع به تخم گذاری میکند .
مبارزه : برای مبارزه با این آفت راه های شیمیایی و مکانیکی وجود دارد . در مبارزه ی مکانیکی میوه های آلوده حاوی لارو حشره از روی درخت یا روی زمین جمع آوری شده و سوزانده می شود.
در مبارزه ی شیمیایی از سموم فسفره مانند گامگسان، دی کلروفون ، فسفامیدون (برای حشره ی کامل ) و یا نواکرون ،فسفامیدون (بر علیه تخم لارو ) استفاده می شود. نظر به اینکه چاغاله بادام در ایران به صورت سبز مصرف می شود ، لذا سم پاشی توصیه نمی شود .
لکه آجری برگ بادام :
انجیراستور: در ایران برای اولین بار اسفندیاری آن را در رضائیه و لرستان گزارش نموده است . نشانه ی این بیماری روی برگ بادام ابتدا به صورت لکه های بی شکل و سبز متمایل به زرد ظاهر میشود . بعداً برگ کلروفیل خود را در محل این لکه ها که معمولاً گوشه دار بوده و حاشیه ی نا مشخصی دارند کاملاً از دست داده و به رنگ زرد در می آید . به تدریج که قارچ عامل بیماری پیشروی و رشد و نمو میکند رنگ لکه ها نیز از زردی به نارنجی و بعد به قرمز آجری در می آید. در این موقع بافت برگ در محل لکه ها ضخیم شده و به سمت سطح تحتانی برجسته می شود. در حالیکه در رویه ی بالایی برگ فرورفتگی به وجود می آید . برگ در محل لکه ها ضخیم تر می شود و گاهی به 3-2 برابر ضخامت برگ سالم می رسد . اواخر فصل تابستان لکه های برگ رنگشان کاملاً قهوه ای و تیره شده و بافت برگ در این قسمت ها مرده و خشک می شود . گاهی به علت پیوستن تعدادی از این لکه ها تمام پهنک برگ فاسد شده و می ریزد . عامل بیماری قارچی به نام Polystigma ochraceum می باشد .
مبارزه : برای مبارزه از انواع قارچ کش ها در چندین نوبت استفاده می شود . اولین سمپاشی در اسفند ماه با قارچ کش کاسید ۱۰۱ به نسبت ۵ در هزار یا محلول دو درصد می باشد . در بهار همین درختان چهار بار با یکی از قارچ کشها سمپاشی می گردند . ( مثل کاسد ۱۰۱ به نسبت ۵/۱ در هزار ، کاپتان به نسبت ۳ در هزار ، پولیدام (بر اساس زینب ) به نسبت ۵/۲ در هزار ، ملپرکس به نسبت ۵/۱ در هزار ، محلول بوردو به نسبت یک درصد ،زیرام به نسبت دو در هزار ، دیتان ام-۴۵) . اولین سمپاشی بهاره بعد از ریزش گلبرگ ها و تقریباً در دهه ی سوم فروردین ماه می باشد . در این موقع میوه های بادام کاملاً کوچک و در بقایای گلبرگ ها پوشیده است و از طرفی جوانه های برگی در حال باز شدن است . ۳ نوبت سمپاشی بعدی به فاصله ی دو هفته از یکدیگر باید انجام گیرد .
سفیدک سطحی بادام :
این سفیدک به طور معمول از اواسط تابستان شیوع مییابد و اولین علائم آن ایجاد لکه های سفید خاکستری در سطح تحتانی برگ ها است . بعداً این لکه ها به یکدیگر پیوسته و قشر سفید رنگی در سطح زیرین برگ به وجود می آورند . غالباً در سطح فوقانی برگ لکه های قرمز یا قهوه ای رنگی به ظهور می رسد که در مقابل لکه های سفید سطح زیرین قرار دارند . در اواخر شهریور ماه روی قشر سفید سطح زیرین برگ نقطه های سیاه رنگی ظاهر می شوند که اندام جنسی قارچ است .
مبارزه: با توجه به اینکه فعالیت قارچ از اواسط تابستان شروع می شود ، خسارت آن چندان زیاد نبوده و در صورتیکه سفیدک در بعضی از نواحی شدت داشته باشد می توان درختان را به محض مشاهده ی اولین علائم بیماری در پشت برگ ها توسط قارچ کش کاراتان یا سموم گوگردی سمپاشی نمود .
