رشته دندانپزشکی یکی از رشته های پرطرفدار در میان دانش آموزان تجربی است. در این مطلب به معرفی کامل رشته دندانپزشکی و ذکر نکات مثبت و نکات منفی و همچنین بررسی بازارکار آن خواهیم پرداخت.
مقدمه:
کار یک دندانپزشک پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری های دهان و دندان است. کار دندانساز با دندانپزشک تفاوت دارد، در گذشته این دو رشته را یکسان می دانستند در حالی که دندانسازی (پروتزهای دندانی) جزئی از رشته دندانپزشکی می باشد. پروتز هاي دندانی نيز در مقطع كاردانی ارائه می شود. دانشجويان در اين رشته در طول دوره تحصيل با روش ساخت انواع دندان های مصنوعی آشنا مي شوند و در مطب دندانپزشكان به عنوان دستيار مشغول كار مي شوند. یک فارغ التحصیل رشته دندانپزشکی علاوه بر داشتن مهارت بالا، فن و تکنیک مورد نیاز برای درمان بیماری های دهان و دندان، باید علم لازم برای این کار را داشته باشد و بر دروس دوره تحصیل تسلط داشته باشد، در غیر این صورت با یک دندانساز تفاوتی نخواهد داشت چراکه تنها کار عملی روی دندان را فراگرفته است و از علم پزشکی بی بهره می باشد. با پیشرفت علم، در رشته دندانپزشکی علاوه بر درمان بیماری های دهان و دندان به مواردی همچون حفظ زیبایی از طریق اقدامات ترمیمی و ارتودنسی نیز پرداخته شد.
دروس تحصیلی رشته دندانپزشکی و طول دوره تحصیل
طول کل دوره تحصیلی ۶ سال می باشد که به دو دوره علوم پایه (۲ سال) و دوره تخصصی همراه با کارآموزی (۴ سال) تقسیم می شود. در دوره علوم پایه دانشجو ۲ سال به یادگیری دروس بیوشیمی، فیزیولوژی نظری، فیزیولوژی عملی، آناتومی، آمار پزشکی و دندانپزشکی و روش تحقیق، بهداشت عمومی، بافت شناسی، ژنتیک انسانی، میکروب شناسی و ایمنولوژی می پردازد و پس از این ۲ سال در صورت قبولی در آزمون علوم پایه به دوره بعدی راه می یابد. در دوره تخصصی دروسی مانند آسیب‌شناسی فک و دهان، ارتودنسی، اندودنتیکس، پروتزهای ثابت و اکلوژن، پروتزهای متحرک و فک و صورت ، پریودنتولوژی، ترمیمی و مواد دندانی، بیماریهای دهان و دندان، جراحی دهان و فک و صورت، دندانپزشکی کودکان و رادیولوژی دهان و فک و صورت تدریس می شود. همچنین در این دوره از رشته دندانپزشکی دانشجویان به کارآموزی می روند و از نزدیک با بیماری های دهان و دندان آشنا شده و با نظارت اساتید در پایان این دوره همچون یک دندانپزشک عمومی به تشخیص و درمان بیماری می پردازند.
بازار کار، درآمد و موقعیت شغلی رشته دندانپزشکی
سایت آی موز: در سال های آینده کار دندانپزشکان جوان و تازه وارد در شهرهای بزرگ برای یافتن کار و تاسیس مطب شخصی سخت خواهد شد چراکه در چند سال اخیر تعداد دانشکده های دندانپزشکی چند برابر شده و علاوه بر آن بسیاری از افراد با اتمام تحصیل خود در کشورهای خارجی با در دست داشتن مدرک دکتری به کشور باز میگردند. طبق گزارش انجمن دندانپزشکان عمومی ایران بیکاری در رشته دندانپزشکی ۳۰ درصد است، یعنی از هر ۱۰ نفری که مدرک دکتری رشته دندانپزشکی دارند، ۳ نفر از آنها بیکار می باشند. مطمئنا با پيشرفت بهداشت دهان و دندان، فرصت های شغلی يک دندانپزشک عمومی كاهش پيدا كرده است و البته افزايش تعداد دندانپزشكان جوان بيكار تنها مشكل ايران نيست چون طبق بررسی ها و پيش بينی های جوامع علمی خارج از كشور، در سال ۲۰۳۰ ميلادی بهداشت دهان و دندان مردم به اندازه ای خوب خواهد بود كه دندانپزشكی عمومی به بخشی از پزشكی عمومی برخواهد گشت و رشته دندانپزشكی تنها جنبه تخصصی پيدا می كند. مسائلی دیگری که در درآمد و بازار کار یک دندانپزشک وجود دارد توانایی انجام ماهرانه کار و توانمندی در انجام کارهای ظریف دندان و همچنین برقراری ارتباط خوب با بیمار است، درواقع این موارد با درآمد دندانپزشکان رابطه مستقیم دارد!
ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر رشته دندانپزشکی
دندانپزشکی که در یک رشته تخصصی خاص ادامه تحصیل داده باشد (پس از اخذ مدرک دکترای دندانپزشکی) عنوان «متخصص» حتما زیر اسم او و قبل از گرایش مورد نظر ذکر می شود.
ارتودنتیکس (متخصص ارتودنسی): تصحیح روابط نامناسب فکی و دندانی، تنظیم و تصحیح روابط بین دندانها و استخوانهای سر و صورت و به طور کلی ناهنجاری های دندانی و فک و صورت از جمله وظایف یک متخصص ارتودنسی به شمار می رود. طول دوره این تخصص رشته دندانپزشکی ۳ ساله است، معمولا بهترین رتبه های آزمون تخصص وارد این رشته می شوند.
پاتولوژی فک و دهان و صورت (آسیب شناسی): توانایی متخصصان این رشته دندانپزشکی بررسی نمونه های برداشته شده از ضایعات دهان، فک و صورت از لحاظ تشخیص انواع بدخیمی، سرطان و سایر ناهنجاری های بافتی می باشد.
اندودنتیکس (تخصص درمان ریشه دندان): وظیفه متخصص این رشته دندانپزشکی درمان های پیچیده ریشه و یا جراحی هایی است که معمولا از عهده توانایی های دندانپزشکان عمومی خارج است.
پریودنتیکس (تخصص بیماریهای لثه و بافتهای نگه دارنده دندان): این افراد در تشخیص بیماری های لثه، گذاشتن ایمپلنت، عملکرد و زیبایی ساختار لثه تخصص پیدا می کنند.
دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی: ترمیم و بازسازی دندانهای طبیعی و تأمین زیبایی ظاهری دندان ها بخشی از وظایف متخصصان این شاخه رشته دندانپزشکی است.
جراحی فک و دهان و صورت، رشته دندانپزشکی کودکان و تخصص پروتزهای دندانی هم شاخه های تخصصی دیگر رشته دندانپزشکی است.
نکات مثبت رشته دندانپزشکی
نداشتن شیفت های طاقت فرسای شبانه و اجباری
گرفتن ساده تر مدرک دکتری و دوران تحصیلی راحت تر نسبت به پزشکی و داروسازی
درآمد خوب حتی با داشتن مدرک دکتری عمومی بدون تخصص
نکات منفی رشته دندانپزشکی
دردهای عضلانی و مفصلی ( به دلیل حالت‌های بدنی ثابت طولانی مدت، انجام حرکات تکراری، قرار گرفتن در یک وضعیت نامناسب به مدت طولانی )
خطر ابتلا به بیماریهای عفونی و واگیردار ( با رعایت اصول ایمنی مانند استفاده از ماسک، عینک محافظ و دستکش قابل پیشگیری است )
آلودگی به خون آلوده ( این یکی از خطراتی است که همیشه متوجه دندانپزشکان است )
کمتر شدن فرصت های شغلی در شهرهای بزرگ ( در مناطق محروم نیاز مبرم به دندانپزشکان احساس می شود )
دندانپزشک به تشخیص و درمان بیماریهای دهان و دندان می‌پردازد و از همین‌رو شاید بهتر باشد که عنوان این رشته را دهان‌پزشکی گذاشت.
در گذشته دندانپزشکی را مساوی با دندانسازی می‌دانستند. اما امروزه دندانسازی تنها بخشی از دندانپزشکی است. رشته دندانپزشکی در مقطع دکترای عمومی نحوه رعایت بهداشت، پیشگیری و درمان بیماریهای دهان و دندان را آموزش می‌دهد.
دندانپزشکی یک علم تخصصی است که سلامت دهان و دندان را به عنوان عضوی مهم در سلامت جسم و روح، زیبایی و ادا کردن کلمات تامین می‌کند. همچنین به یاری این علم می‌توان بسیاری از بیماری‌ها را در مراحل اولیه شناخت و از پیشرفت آن جلوگیری نمود.
محتوای دوره:
این مقطع دارای دو دوره مجزای ۲ و ۴ ساله است.
علوم پایه :
که در ۲ سال اول دانشجویان واحدهای علوم پایه مثل بیوشیمی، آناتومی، بافت‌شناسی، فیزیولوژی، ژنتیک، میکروب‌شناسی و ایمنی‌شناسی را می‌گذرانند.
کارآموزی :
بعد از ۲ سال وارد دوره تخصصی دندانپزشکی شده و دروس اختصاصی خود را در زمینه آسیب‌شناسی فک و دهان، ارتودنسی، اندودنتیکس، پروتزهای ثابت و اکلوژن، پروتزهای متحرک و فک و صورت ، پریودنتولوژی، ترمیمی و مواد دندانی، بیماریهای دهان و دندان، جراحی دهان و فک و صورت، دندانپزشکی کودکان و رادیولوژی دهان و فک و صورت می‌گذرانند. و در نهایت می‌توانند بیماریهای دهان و دندان را تشخیص داده و در حد یک دندانپزشک عمومی نسبت به درمان آنها اقدام کنند.
عده‌ای دندانپزشکی را با کار عملی و تکنیکی صرف، یکی می‌دانند در حالی که اگر دانشجوی دندانپزشکی تنها فن و تکنیک این رشته را فراگرفته اما در علوم پایه ضعیف باشد، در نهایت یک دندانساز خواهد شد یعنی چنین فردی کار روی دندان را فراگرفته است اما از علم پزشکی بی‌نصیب می‌باشد.
آینده شغلی ، بازار کار، درآمد:
امروزه در کشور ایران نزدیک به ۱۲ هزار دندانپزشک وجود دارد و از سوی دیگر سالانه ۱۸ دانشکده دندانپزشکی دولتی و خصوصی موجود در کشور بیش از ۱۰۰۰ دندانپزشک تربیت می‌کنند. حال سوال اینجاست که آیا برای این تعداد فارغ‌التحصیل رشته دندانپزشکی فرصت‌های کاری وجود دارد؟
امروزه در کشور ایران فرصت‌های شغلی برای دندانپزشکان جوان به دو دلیل عمده محدودتر شده است که یکی از این دلایل پیشرفت بهداشت در کشور ایران است است. یعنی خوشبختانه کشور ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان در جهت پیشگیری و اهداف بهداشتی حرکت کرده و بسیاری از بیماری‌ها را مهار و کنترل کرده است. در نتیجه مردم کمتر به پزشکان و دندانپزشکان مراجعه می‌کنند. از سوی دیگر در چند سال اخیر رشد پزشکان و دندانپزشکان نسبت به نرخ رشد جمعیت افزایش یافته است. برای مثال اگر تا ۲۰ سال قبل به ازای هر ۲۵ هزار نفر یک دندانپزشک وجود داشت حال به ازای هر ۵ یا ۶ هزار نفر یک دندانپزشک وجود دارد. البته ذکر عوامل فوق به معنای آن نیست که هیچ فرصت شغلی برای دندانپزشکان جوان وجود ندارد بلکه در بسیاری از شهرستانهای کشور، ایران هنوز شاهد کمبود دندانپزشک هستیم. یعنی در حالی که در بعضی از نقاط کشور به ازای هر ۲ هزار نفر یک دندانپزشک داریم، در نقاط محروم کشورمان به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر یک دندانپزشک وجود دارد.
افزایش تعداد دندانپزشک و بیکاری دندانپزشکان جوان :
افزایش تعداد دندانپزشکان جوان بیکار تنها مشکل ایران نیست چون طبق بررسی‌ها و پیش‌بینی‌های جوامع علمی خارج از ایران ، در سال ۲۰۳۰ میلادی بهداشت دهان و دندان مردم به اندازه‌ای خوب خواهد بود که دندانپزشکی عمومی به بخشی از پزشکی عمومی برخواهد گشت و رشته دندانپزشکی تنها جنبه تخصصی پیدا می‌کند.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه :
عدم تسلط بر علوم پایه و زبان انگلیسی، دانشجو را از مقولات علمی دور می‌کند و صرفا به او توانایی انجام کارهای عملی این رشته را می‌دهد.
هرآنچه که یک دانش‌آموز در درس زیست‌شناسی دوره دبیرستان خود فرا می‌گیرد به نحوی به رشته دندانپزشکی ارتباط دارد بخصوص دو بخش فیزیولوژی و آسیب‌شناسی که دانشجویان دندانپزشکی در دو سال اول تحصیل خود با وسعت و عمق بیشتری نسبت به دوره دبیرستان مطالعه می‌کنند.
همچنین دانشجوی این رشته باید از دستهایی ماهر و توانمند برخوردار باشد چون بسیاری از کارهای دندانپزشکی از تراش دندان گرفته تا بازسازی دندان نیاز به دستهایی هنرمند و توانا دارد تا بتوان به نحو احسن کارهای ظریف دندانپزشکی را انجام داد.
برخورداری از سلامت کامل جسمی و روانی و قابلیت انجام کارهای بسیار دقیق علمی، عملی، کلینیکی برای داوطلبان این رشته بسیار ضروری است. خلاقیت و مهارت در کار دست و همچنین برخورداری از خلاقیت و دید هنری، دانشجو را در انجام کارهای عملی این رشته و انجام مهارت‌های لازم در پیاده کردن آموخته‌های آن، کمک بسیار می‌کند.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر:
امکان ادامه تحصیل فوق دکترا در رشته‌های مختلف دندانپزشکی در ایران وجود دارد.
تعداد و عناوین واحدهای اصلی و اختصاصی:
طول دوره دندانپزشکی پنج سال است و درسهای آن در سه بخش : عمومی ، پایه و اختصاصی برنامه‌ریزی شده است که از لحاظ نحوه تعلیم و تدریس، به درسهای نظری ، عملی نظری، عملی تقسیم می‌شود.
این دوره شامل دو مرحله است:
مرحله اول (۵/۱ سال) :
در این مرحله دانشجویان درسهای نظری و عملی علوم پایه و عمومی را در دانشگاه (کلاس و آزمایشگاه) می‌گذرانند.
مرحله دوم (۵/۳ سال) :
در این مرحله دانشجویان درسهای تخصصی را در دانشگاه (کلاس و بخشهای کلینیکی) فرا می‌گیرند و به منظور برخورداری از کارایی آموزشی- درمانی، بیشتر این دوره تحصیلی را در بخشهای کلینیکی دانشکده و بیمارستانهای وابسته به ارایه خدمات بهداشتی و درمانی می‌پردازند؛ لازم به تذکر است که گذراندن درسهای پایه برای ورود به دوره کلینیکی (مرحله دوم) ضروری است.
نظام آموزشی مطابق آیین‌نامه مصوب شورای عالی برنامه‌ریزی است و هر واحد درس نظری ۱۷ ساعت و هر واحد درس عملی ۳۴ ساعت است. کل واحدهای درسی این دوره ۲۰۳ واحد است.
درسهای پایه
درس های پایه به درسهایی گفته می‌شوند که زمینه‌ساز ورود دانشجو به درسهای اصلی و تخصصی و فراگیری آنهایند. در این رشته درسهای پایه جمعا به تعداد ۴۳ واحد درسی است که عبارتند از: فیزیک پزشکی ، بیوشیمی ، بافت‌شناسی انسانی، جنین‌شناسی، تشریح ، ژنتیک انسانی، میکروب‌شناسی، ایمنی شناسی، فیزیولوژی، روان‌شناسی عمومی، آسیب‌شناسی عمومی.
درسهای اختصاصی
درسهای تخصصی به درسهایی گفته می‌شود که اطلاعات و آگاهیهای لازم را درباره رشته تخصصی به دانشجو داده، او را با مفاهیم تخصصی و عمده رشته مورد نظر آشنا می‌کند و آموزشهای لازم را به او می‌دهند.
در رشته دندانپزشکی درسهای تخصصی عبارتند از: کالبدشناسی و مرفولوژی دندان، زبان خارجی اختصاصی، جنین و بافت‌شناسی فک و دهان ، آسیب‌شناسی دهان، ارتودنسی، اندودنتیکس، بیماریهای دهان و تشخیص ، بیولوژی دهان، پریودنتولوژی، دندانپزشکی ترمیمی(پروتز متحرک پارسیل، پروتز ثابت ، پروتز کامل) جراحی دهان و فک و صورت ، دندانپزشکی کودکان، رادیولوژی دهان ، گوش و حلق و بینی ، نظام پزشکی و طب قانونی، بهداشت عمومی و اکولوژی ، بهداشت محیط زیست ، دندانپزشکی مجتمعی ، بیماریهای روانی ، بیماریهای درونی، فارماکولوژی ، بهداشت دهان و تغذیه و ندان‌پزشکی پیشگیری مواد دندانی و پایان‌نامه (رساله).
دانشجویان در سال چهارم با تایید استاد راهنما، موضوعی را برای پایان‌نامه انتخاب وراجع به آن تحقیقاتی را آغاز می‌نمایند، ولی واحد پایان‌نامه در سال آخر محاسبه خواهد گردید که در آن زمان دانشجو پایان‌نامه را به هیات داوران منتخب ارایه و از آن دفاع می‌نماید.
خلاصه‌ای از مطالب مطرح شده بعضی از درسهای تخصصی الزامی:
اندودنتیکس: مطالب این درس شامل بررسی اتیولوژی، تشخیص، پیشگیری و درمان بیماریهای پالپی و بافتهای نگهدارنده دندان‌ناشی از ضایعات پالپ به منظور حفظ سلامت و نگهداری دندانهای طبیعی است.
بیماریهای دهان و تشخیص : در درس بیماریهای دهان و تشخیص، به شناسایی ، تشخیص کلینیکی و پاراکلینیکی ضایعات حفره دهان و درمان ضایعات مخاطی آن و ارتباط آن با سایر بیماریهای بدن پرداخته می‌شود.
پروتزهای دندانی: در این درس در ارتباط با مسایل ترمیمی و بازسازی دستگاه جونده (دندانها و ساختمان مجاور کناری صورت) از طریق پروتزهای ثابت، متحرک (پارسیل و کامل) و فک و صورت بحث می‌شود. همچنین مسایل مربوط به اصول اکلوژن در این رشته مورد تدریس علمی عملی قرار می‌گیرد.
رادیولوژی: درس رادیولوژی یکی از درسهای دندانپزشکی و از علوم اساسی جهت دستیابی و شناسایی حالات طبیعی و غیرطبیعی استخوان فکها و دندانها می‌باشد.
دندانپزشکی کودکان: درس دندانپزشکی کودکان، قسمتی از درسهای دندانپزشکی است که شامل : تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری دهان و دندان کودکان، معلولان و معلولان ذهنی و شناسایی رابطه آن با سلامت عمومی آنها می‌باشد.
دندانپزشکی ترمیمی : این درس شامل بررسی اتیولوژی ، تشخیص ، پیشگیری و درمان و ترمیم ضایعات بافتهای سخت دندانی به منظور حفظ سلامت و زیبایی دندانهای طبیعی و بافتهای نگهدارنده آنهاست.
رشته های مشابه و نزدیک به این رشته :
وجوه مشترک علمی وسیعی که این رشته با رشته پزشکی دارد، به دندانپزشک این مهارت را می‌دهد تا با شناخت همه جانبه ساختمان بدن و فیزیوپاتولوژی آن خدمات و درمان‌های لازم را در راستای تخصصی خود ارایه دهد.
وضعیت نیاز کشور ایران به این رشته در حال حاضر :
اگرچه اهمیت رشته دندانپزشکی در شهرهای بزرگ و متوسط تا حدود زیادی روشن است، اما متاسفانه هنوز این رشته نتوانسته است ارزش والای خود را در شهرهای کوچک و روستاها، آن‌چنان که باید نشان دهد. گرایش روزافزون داوطلبان به این رشته و مراجعه رو به افزایش شهروندان به شاغلان این حرفه ، می‌تواند اهمیت قابل ملاحظه و نیاز به متخصصان را در این رشته ، حتی در مقایسه با سایر رشته‌های پزشکی به وضوح نشان دهدنکات تکمیلی :
دشواری‌ها و مشکلات تحصیل در این رشته :
دندانپزشکی حرفه‌ای است که با کارهای عملی بر روی بیمار همراه است، بنابراین امکان انتقال بیماریهای عفونی مثل هپاتیت یا ایدز از بیمار به پزشک بسیار زیاد است و دندانپزشکان باید همواره به اصول کنترل عفونت توجه داشته باشند چون یک کوتاهی یا اشتباه می‌تواند برای آنها عواقب ناخوشایندی داشته باشد. همچنین یک دندانپزشک باید بطور مرتب نرمش و ورزش کند تا دچار کمردرد و پادرد مزمن نگردد.
