کاشت و پرورش قارچ در خانه یا در گلدان کار دشواری نیست، با فراهم کردن شرایط محیطی مناسب به راحتی می توان این کار را انجام داد. بر خلاف سایر گیاهان که از بذر رشد می کنند، قارچ از اسپورهای خیلی کوچک رشد می کند که در خاک ریشه ایجاد می کنند. در این متن اطلاعات مورد نیاز در مورد چگونگی شرایط رشد ایده آل قارچ، مراقبت از قارچ های در حال رشد و زمان مناسب برای برداشت قارچ گفته شده است.

انتخاب قارچ و بستر کشت

1 – نوع قارچی که می خواهید پرورش دهید را انتخاب کنید. صدها نوع قارچ خوراکی برای کاشت وجود دارد که بسیاری از آن ها را در خانه هم می توان کاشت. اگر برای اولین بار است که می خواهید پرورش قارچ انجام دهید باید چند گزینه را در نظر بگیرید. باید گونه ای را برای کاشت انتخاب کنید که قابلیت رشد در خانه را داشته باشد. شرایط محیطی برای رشد قارچ بسیار مهم است و در صورتی که شرایط مطلوب نباشد، قارچ به خوبی رشد نمی کند.

انجیراستور: قارچ های سفید دکمه ای مقاوم هستند و محصول زیادی هم تولید می کنند. این نوع قارچ برای استفاده در وعده های غذایی روزمره، سالاد و سوپ بسیار عالی می باشد.

انجیراستور: قارچ های صدفی نیز عطر و طعم ملایمی دارند و بسیار خوشمزه هستند. این قارچ ها زمانی که سرخ می شوند یا در سوپ استفاده می شوند طعم فوق العاده ای می سازند. از آنجا که قارچ های صدفی ظریف هستند در اغلب فروشگاه ها یافت نمی شوند. کاشت این قارچ در خانه از سایر قارچ ها خاص تر است.

قارچ شیتیک (Shiitake) یک طعم دودی دارد و به دلیل بافت سفت و محکمی که دارد یک جایگزین خوب برای گوشت است.

2 – یک بستر خوب برای کاشت قارچ ها انتخاب کنید. بستری که انتخاب می کنید باید برای نوع قارچی که می خواهید پرورش دهید، مناسب باشد. در بازار خاک های مخصوص پرورش قارچ موجود است. هر نوع قارچ از یک نقطه از جهان آمده است و بنابراین بستری که برای آن انتخاب می شود باید با شرایط رشد قارچ در زادگاهش مشابه باشد.

برای کاشت قارچ باید جعبه های چوبی عمق 16 سانتی متر و عرض 1 متر تهیه کنید و آن را با خاک مخصوص پرورش قارچ پر کنید.

قـارچ دکمه ای به بستر کود کمپوست برای رشد نیاز دارد.

قـارچ صدفی در بستر کاهی رشد می کند.

قارچ Shiitake بهترین رشد را در بستر چوبی یا خاک اره دارد. این قارچ ها در جنگل حتی روی یک تکه چوب هم رشد می کنند.

ایجاد یک محیط رشد مطلوب

1 – یک محل خنک و تاریک را انتخاب کنید. اگر تا به حال از یک جنگل عبور کرده باشید و تصادفا قارچ ها را دیده باشید، متوجه می شوید که آن ها تمایل به رشد در کنار سایه مرطوب درختان بلند دارند. اگر می خواهید قارچ را در خانه پرورش دهید باید یک محیط تاریک با درجه حرارت 13 تا 16 درجه سانتی گراد فراهم کنید. زیرزمین تاریک یک مکان ایده آل است. محیط های تاریک و محصور برای پرورش قارچ ها مطلوب و مناسب هستند.

اگر خانه شما در طول تابستان گرم می شود بهتر است پرورش قارچ را در زمستان انجام دهید تا مطمئن شوید محیطی که بستر های کشت قارچ در آن قرار داده شده است بیش از حد گرم نباشد.

2 – مکانی که قارچ در آن پرورش می دهید را مرطوب کنید. قارچ برای رشد مطلوب به سطح رطوبت بالایی نیاز دارد. اگر شما در یک منطقه خشک زندگی می کنید، باید یک دستگاه مرطوب کننده هوا تهیه کنید تا یک هوای مطلوب برای رشد قارچ ها فراهم شود.

محیط های تیره و مرطوب، جذب کننده کپک ها و حشرات هستند بنابراین باید مواظب این مشکلات باشید. محیط باید تمیز باشد. بسترهای کشت نیز باید استریل باشند، در غیر این صورت در بسترهای کشت آلودگی ایجاد می شود. مکانی که برای پرورش قارچ انتخاب می کنید باید شرایطی شبیه به فضای بازی که قارچ در آن جا رشد می کند، داشته باشد.

انواع مختلف قارچ ها، برای رشد به شرایط متفاوتی نیاز دارند. تحقیق کنید قارچی که می خواهید پرورش دهید به چه میزان رطوبت برای رشد نیاز دارد، تا رطوبت هوا را به میزان کافی بالا ببرید.

کاشت بذر قارچ و نظارت بر رشد میسلیوم ها

1 – بذرهای قارچی که سفارش می دهید در کیسه های پلاستیکی هستند. بذرها را از کیسه بیرون آورید و در بستر کشت قرار دهید. از سرنگ های مخصوص کاشت بذر قارچ، برای قرار دادن بذر در بستر کشت استفاده کنید. بذرها را باید با عمق 3 تا 5 سانتی متری در خاک کاشت و بعد روی آن را با خاک پوشاند. این کار را در کل بستر کشت انجام دهید.

2 – بستر کشت را به مدت 2 هفته گرم نگه دارید. در این مرحله از رشد، درجه حرارت محیط باید 21 درجه سانتی گراد باشد. این کار رشد میسلیوم های سفید که در نهایت به قارچ تبدیل می شوند را تشویق می کند.

اگر شما قارچ را در محیطی کاشته اید که خنک است و کنترل کننده دما در آن محیط وجود ندارد، از یک هیتر برای گرم کردن محیط استفاده کنید تا بستر کشت به میزان کافی گرم شود.

اجازه ندهید درجه حرارت از 21 درجه سانتی گراد بالاتر رود. درجه حرارت بالاتر باعث از بین رفتن اسپورها می شود.

3 – زمانی که میسلیوم ها را مشاهده کردید درجه حرارت را پایین آورید. در این مرحله می توانید هیتر را بردارید و دما را به 13 تا 16 درجه سانتی گراد برسانید. درجه حرارت را در باقی مانده سیکل رشد، در همین محدوده ( 13 تا 16 درجه سانتی گراد) نگه دارید.

4 – زمانی که میسلیوم ها را مشاهده کردید به اندازه 2/5 سانتی متر خاک یا کود گیاهی روی سطح بستر کشت بریزید (برای محافظت از میسلیوم ها).

یک پارچه نازک روی لایه خاک یا کود گیاهی قرار دهید.

5 – لایه بالایی را مرطوب نگه دارید. از آب پاش برای مرطوب کردن پارچه نازک استفاده کنید. این کار را چند بار در روز انجام دهید. لایه بالایی باید حداقل به مدت 10 روز مرطوب نگه داشته شود.

مواظب باشید بیش از حد از آب استفاده نکنید. محیط فقط باید مرطوب باشد و از خیس کردن بستر کشت اجتناب کنید.

6 – بعد از گذشت 10 روز، پارچه نازک را بردارید . اضافه کردن خاک یا کود گیاهی را تا زمانی که کلاهک قارچ ها را مشاهده کردید یا زمانی که قارچ های کوچک شروع به جوانه زدن کردند، ادامه دهید.

برداشت قارچ

زمانی که قارچ ها به اندازه کافی رشد کردند و بزرگ شدند آن ها را برداشت کنید. زمانی که احساس کردید قارچ ها بالغ شده اند آن ها را برداشت کنید. شما می توانید قارچ ها را فوراً مصرف کنید یا برای استفاده های بعدی آن ها را خشک کنید.

پس از برداشت اولین قارچ ها، باردهی باز هم ادامه دارد. هر زمان که قارچ ها به اندازه مورد نظر شما رسیدند آن ها را برداشت کنید. چرخه برداشت قارچ معمولا سه یا چهار ماه طول می کشد.
***

بهترین موقع برای پرورش قارچ در خانه بین ماههای مهر تا آذر است ولی چنانچه امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش وجود داشته باشد می‌توان قارچ را در ماههای دیگر سال تعمیم داد. بطور کلی طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آن است و می‌توان آن را در محیط تاریک پرورش داد و به جز نور مستقیم آفتاب ، هر مقدار نور را تحمل می‌کند. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنکه ، بایستی تهویه هوا به خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش نیز باید بین 15 – 10 درجه نگهداری شود. علاوه بر این محل پرورش بایستی کاملا تمیز ، قابل شستشو و فاقد درز یا محلی برای پرورش باکتریها ، حشرات و قارچهای مضر باشد.

اتاق پرورش قارچ

عرض اطاق پرورش بایستی به حدی باشد که بتوان از راهروهایی که برای آن تعبیه می‌گردد، به راحتی عبور نمود. (حدود 70 سانتیمتر) عرض طبقات پرورش قارچ را نیز حداکثر 180 سانتیمتر در نظر می‌گیرند تا بتوان از دو طرف به وسط بستر قارچ دسترسی پیدا نمود و چنانچه طبقات پرورش قارچ در کنار دیوار باشد عرض آنرا حداکثر 90 سانتیمتر قرار می‌دهند. همچنین می‌توان قارچ را در جعبه‌های چوبی در اندازه 60 در 90 سانتیمتر و عمق 20 تا 25 سانتیمتر پرورش داد. طبقه بندیها معمولا در طول اطاق پرورش انجام می‌گیرد.

روی سطح زمین نبایستی طبقه‌ای مستقر نمود، حداقل فاصله بین طبقه اول تا کف زمین 15 سانتیمتر و فاصله هر طبقه از هم 60 سانتیمتر می‌باشد. بطور معمول برای پرورش قارچ در خانه فقط سه طبقه در نظر می‌گیرند و چنانچه اطاق به حد کافی وسیع باشد یک ردیف در طول اطاق در مجاور دیوار و یک طبقه (دو طرفه) در وسط و یک طبقه در طرف دیگر اطاق قرار می‌دهند بطوری که دو راهرو به عرض 70 سانتیمتر در دو طرف طبقه وسط ، 180 سانتیمتر باشد.

نحوه آماده سازی کود

چنانچه محل پرورش قارچ محدود و کوچک باشد میزان احتیاج به کود متناسب می باشد. لذا ترجیح داده می‌شود یک محوطه بتونی به ابعاد 1.5 متر ساخته و در مجاور آن محلی برای خروج آب مازاد کود در نظر بگیرند که فاضلاب را بتوان داخل سطل یا یک مخزن بتونی کوچک به ابعاد 40 سانتیمتر وارد نمود. کف مخزن اصلی را به ضخامت 15 سانتیمتر کاه ریخته و روی سطح کاه یک جعبه‌ای به ابعاد یک متر از جنس تور سیمی ضخیم که شبکه سوراخهای آن 0.5 سانتیمتر باشد طوری قرار می‌دهند که از هر طرف با دیواره مخزن بتونی 25 سانتیمتر فاصله داشته باشد و اطراف این توری را از کاه پر نموده و داخل توری را کود اضافه کرد.

تهیه بستر برای پرورش قارچ

بهترین ماده برای پرورش قارچ ، پهن اسبی و کاه می‌باشد. برای تهیه کود جهت پرورش قارچ مقداری پهن اسبی و کاه را مخلوط نموده و در ابعاد مناسبی در حدود 3 متری آنرا انبار نموده و آنها را روی هم بخوبی می‌کوبند. تا متراکم شود بطوری که از نفوذ باران به داخل آن جلوگیری گردد. پس از مدتی کوتاه عملیات تخمیر داخل توده کود شروع می‌شود و درجه حرارت محیط کود بالا می‌رود. همچنین می‌توان قبل از توده کردن کود مقداری آهک در حدود یک پنجم حجم پهن به آن اضافه و کاملا مخلوط کنید. سپس آنرا توده نمود.

این عمل باعث می‌گردد که عمل تخمیر به تعویق بیافتد و در عین حال آمونیاک تولید شده را جذب و علاوه بر آن مقداری از رطوبت اضافی کود را جذب نماید. بعد از سه روز مجددا این توده را برگ و هوا داده و آنرا مانند دفعه اول ، انباشته و روی آنرا بکوبید. سطح آنرا شیب دهید تا آب باران به داخل آن نفوذ نکند و این عمل به فاصله 4 – 2 روز ، چهار تا شش مرتبه باید تکرار گردد. لازم به یادآوریست که چنانچه در مرحله اول به کود ، آهک داده شده فاصله برگردان کود چهار روزه و در صورتی که آهک داده نشده باشد فاصله برگردان کود دو روز می‌باشد.

باید توجه داشت که بایستی دقت و مراقبت در نگهداری میزان رطوبت و حرارت داخل توده به عمل آید. زیرا هر اندازه مقدار رطوبت پهن زیاد باشد، محیط داخل کود ، اسیدی شده و کود غیر قابل استفاده می‌گردد. بخصوص در موقع برگردان کردن کود ، چنانچه مشاهده شود که کود بسیار خشک است، بایستی مقدار کمی غبار آب روی آن پاشید، از علائم مشخصه میزان رطوبت کود، آزمایش آنست، چنانچه مقداری کود را در دست بفشارید، نبایستی قطرات آب ، از لای انگشتان بچکد و فقط کافی است در اثر فشار به کود ، کف دست تر بشود. پس از آماده شدن بایستی اطاق پرورش را مجهز نمود.

طرز کاشت قارچ در اتاق پرورش

پس از آماده شدن کود آنرا به داخل سالن انتقال داده و روی سطح هر ردیف به ضخامت 15 سانتیمتر کود را گسترده و سطح آنرا کاملا مسطح می‌نمایند و این عمل را بایستی خیلی به سرعت و بدون آنکه کود حرارت خود را از دست بدهد انجام داد. پس از تکمیل و انجام کار کلیه درها و منافذ را بسته و مدت چهار روز کود را بحالت خود واگذار کنید تا درجه حرارت کود و محیط اطاق بالا برود و حدود 54 تا 60 درجه برسد و این حرارت به مدت 30 -48 ساعت ثابت باقی بماند، بعد از آن درجه حرارت کود پائین آمده و به 54 درجه می‌رسد.

این عمل را عرق کردن محیط کشت می‌نامند در حقیقت در این حرارت قسمت اعظم از محیط در اثر حرارت زیاد ضد عفونی شده و لارو حشرات و غیره از بین می‌روند. از این تاریخ به بعد تا مدت 5 روز درجه حرارت محیط بستر 10 – 12 درجه پایین می‌آید تا آنکه درجه حرارت به 23 الی 24 درجه می‌رسد. این درجه حرارت برای کاشت قارچ مناسب خواهد بود.

اسپر آماده کاشت

اسپر قـارچ را نمی‌توان مستقیما کاشت زیرا امکان دارد همراه با اسپر قارچ تعداد زیادی قارچهای سمی وجود داشته باشد. بنابراین بایستی از اسپر آماده کاشت به نام اسپون که در محیط کاملا استریل ، محفوظ و سلکته شده رشد کرده و به حالت خواب در آورده‌اند استفاده نمود. طرز عمل و تهیه آن بدین ترتیب است که اسپر قارچ خالص شده را در محیط کاملا استریل آزمایشگاه قبلا پرورش داده، بطوری که میسلیوم قارچ رشد خود را شروع نماید. سپس آنرا در حالت عقیم برده و مانع رشد بیشتر آن می‌شوند و در محیط کاملا استریل و محفوظ به نام اسپون قارچ به فروش می‌رسانند.

طرز کاشت اسپون

یک قطعه اسپون را که در محیط بسته و کاملا استریل محفوظ است باز کرده و به دوازده قطعه کوچک تقسیم نموده و قبلا سطح خاک بستر را به فاصله 25 سانتیمتر ، قطعه چوبهای در خاک بستر فرو برده و علامت گذاری کنید. در محل هر سوراخ قسمتی از خاک را تا عمق 5 سانتیمتر با وسیله‌ای خارج کرده و با دست چپ یک قطعه اسپون به جای آن گذاشته و روی آنرا می‌پوشانند. بطوری که عمق کاشت 5 – 3 سانتیمتر از سطح خاک باشد و به همین ترتیب پیش می‌روند تا کلیه بستر کاشت شود.

پوشاندن سطح بستر

ده تا چهارده روز بعد از تاریخ کاشت اسپون ، بایستی سطح کشت را بوسیله یک لایه دو سانتیمتری خاک استریل شده پوک و منفذدار پوشانده و کاملا آنرا مسطح و یکنواخت نمود. در این موقع درجه حرارت بستر بایستی 15.5 درجه باشد. باید توجه داشت که در موقع روکش کردن بستر ، اسپونها باید رشد خود را شروع کرده باشند و میسلیوم قارچ در اطراف محلی که اسپون کاشته شده رشد نموده و گسترش پیدا نموده باشند. در این موقع بوی مطبوع قارچ در محوطه و در محل بستر به مشام می‌رسد.

در این موقع باید کاملا دقت شود تا به هیچ وجه ، بستر کشت تکان نخورد و جابجا نشود و مخصوصا اگر تخته کف و طبقات شکم داده و یا قدرت نگهداری بستر خاک را نداشته باشد میسلیوم قارچها پاره شده و تمام محصول از بین می‌رود. پس از پوشش نمودن سطح بستر ، میسلیوم رشد سریع خود را شروع کرد و برای تسریع در رشد میسلیوم ، درجه حرارت محیط بایستی بین 16 – 14 درجه باشد. در صورتی که درجه حرارت محیط کشت خیلی بالا باشد، بکار بردن آهک در مخلوط خاک پوشش بستر صلاح نمی‌باشد.

شرایط برای پرورش و رشد قـارچ

تهویه

تهویه در محیط اتاق کشت باید بطور یکنواخت انجام شود و نبایستی روی سطح کشت را بیش از حد نیاز هوا داد و تهویه در کلیه نقاط اطاق بطور یکنواخت باشد.

درجه حرارت

چنانچه درجه حرارت بستر کشت به کمتر از 14 درجه برسد و درجه حرارت محیط اطاق به حدود 7 درجه برسد بایستی اطراف بستر را با پارچه ضخیم پوشاند تا مانع تبادل حرارت به محیط شود. برای سرعت رشد قارچ می‌توان درجه حرارت محیط را به 14.5 درجه رساند و میزان تهویه را بالا برد ولی باید دقت شود که جهت حرکت هوا به طرف سطح قارچ نباشد.

رطوبت هوا و آبیاری

در موقع تشکیل قـارچ ، محیط اطاق احتیاج به رطوبت دارد. بطور متوسط بهترین درجه رطوبت برای کشت بین 80 – 70 درصد می‌باشد. چنانچه درجه رطوبت هوا از این مقدار کمتر شود سطح کلاهکها ترک برداشته یا سطح کلاهک قارچ لک‌دار می‌شود. علاوه بر این سطح بستر خشک شده و احتیاج به آبیاری بیشتری دارد. برای تقلیل میزان رطوبت هوا لازم است در نقاط مختلف اطاق ، رطوبت سنجهای کار گذاشته شود و بطور مرتب مورد بازدید قرار گیرد. در صورتی به علت خشک شدن خاک سطح بستر ، احتیاج به آبیاری است. بایستی بوسیله غبار پاش روی سطح خاک آن هم به حدی که آب در سطح بستر جریان پیدا نکند و یا در یک جا جمع نشود آبپاشی کنید. آبیاری را با آب خالص و با درجه حرارت 32 درجه و بسیار بااحتیاط انجام دهید.

همه چیز درباره کشت گیاه قارچ دنبلان

تقویت خاک بستر

پس از آنکه قارچها بزرگ شده و نزدیک به برداشت شوند می‌توان روی سطح بستر کود مایع پاشید ولی باید دقت نمود که روی کلاهک قارچ پاشیده نشود این عمل در بالا بردن میزان محصول بسیار موثر است.

برداشت محصول

به محض آنکه رشد قـارچ به حد کافی رسید و تاج آن شکل کامل خود را پیدا نمود بایستی قارچهای رسیده را جمع آوری نمود و بطور مرتب در طول بستر کشت ، بررسی کرد و قارچهای رسیده را جمع آوری کرد. قارچهایی که ترک برداشته و چتر آن باز شده باشد ارزش بازاریابی ندارند. علاوه بر این وزن آن کم می‌شود و همچنین قارچهایی که زودتر از موقع چیده شوند وزن آنها سبک بوده و از قارچهای درجه دو محسوب شده و ارزش غذایی کمتری دارد.

در موقع جمع آوری نباید از سبدهای بزرگ برای این منظور استفاده نمود. زیرا فشار قارچهای روی سبد موجب می‌گردد که قارچهای زیرین خراش برداشته و سیاه شوند برای جمع‌آوری قارچ ، کافی است کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن داده تا پایه آن از زمین جدا شود و بلافاصله ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کرد. و قارچ تمیز را داخل سبد گذاشته و حتی‌المقدور جمع آوری با دستکش انجام گیرد. بهره برداری هر 15 روز یکبار انجام می‌گیرد و این برنامه مدت دو تا سه ماه به طول می‌انجامد.

بسته بندی

قارچهای چیده شده را به اطاق سرد و خنک انتقال داده و در اسرع وقت نسبت به درجه بندی آن اقدام نموده و قارچهای لک‌دار و ناقص و کج و ناجور را جدا کرده و برای مصارف تهیه پودر فرستاده و قارچهای سالم را در بسته‌های درجه یک و درجه دو به بازار عرضه کنید.