همه چیز درباره کاشت و نگهداری درخت خرمالو

خرمالو درختی است که بیشتر در مناطق گرمسیر کشت می شود میوه این گیاه خوراکی میباشد رنگ آنها از نارنجی و زرد روشن تا نارنجی و قرمز تیره متفاوت است.خرمالو دارای مقادیر قابل توجهی ویتامین‌های B۳ ،B۲، B۱ و C است، در ضمن این میوه مواد معدنی ضروری برای بدن مانندکلسیم، گوگرد، آهن، فسفر و پتاسیم و مقداری نیز سلولز دارد.

انجیراستور: در بین انواع خرمالو خرمالوی ژاپنی, که به نام خرمالوی آسیایی در آمریکا شناخته می‌شود کشت‌شده‌ترین گونهٔ سردهٔ خرمالو است اگرچه تا سال ۱۷۸۰ خصوصیات گیاه‌شناختی آن تشریح نشده‌بود از یکی از قدیمی‌ترین میوه‌های کشت شده در دنیا با سابقه ۲۰۰۰ ساله در چین است.

در کل ۳ مدل خرمالو داریم:

۱– خرمالوی ایتالیایی «D. lotus»: میوه این خرمالو به اندازه یک گیلاس و رنگ آن پس از رسیدن زرد می شود. طعم میوه پس از رسیدن ترش است.
۲– خرمالوی ویرژینیا «D. virginia»: برگهای آن براق و کشیده است. در ایران این گونه به خرمندی معروف است که بیشتر برای پیوند خرمالوی معمولی به عنوان پایه کاربرد دارد و میوه آن به اندازه آلو بوده و بخاطر داشتن تانن زیاد، قابل خوردن نیست.
۳– خرمالوی معمولی «D. kaki»: میوه آن متوسط تا درشت و به رنگ قرمز می باشد. منابع، منشاء این گیاه را از ژاپن گزارش کرده اند.
خرمالو گیاهی است دو پایه، یعنی گل نر و ماده از یکدیگر جدا روی دو پایه قرار دارد. گلهای دو جنسی روی درختان دیده می شود. اکثر خرمالوهایی که در ایران کشت می‌شوند از نوع دوم که دارای گلهای دوجنسی هستند، می باشند. گلهای نر بیشتر بصورت ۲ تا ۳ تایی روی گیاه ظاهر می شوند و کوچکتر از گلهای ماده می باشند. گلها همیشه روی شاخه های یکساله ظاهر می شوند و گاهی میوه روی شاخه های سال جاری تشکیل می شوند که این نکته در زمان هرس درختان خرمالو باید مورد توجه قرار گیرد.

در درمان اسهال ،سینه درد،بیماریهای کبدی و کلیوی ، کاهش چربیخون ،درمان آفت دهان ،گلودرد،موثر است.

در ضمن خرمالو اشتها آور است.

همه چیز درباره کاشت و نگهداری گل نرگس

کشت درخت خرمالو:

گیاه خرمالو آفتاب دوست است و در مناطق محصور و در مناطقی که دارای آب و هوای خنک و معتدل با آفتاب کافی است دارای رشد و عملکرد مطلوبی است و در مناطقی که هوا کمی سرد است باید اطراف آن محصور گردد تا از خسارات ناشی از سرما و یخ‌زدگی محافظت گردد. خرمالو در عین حال گیاهی مقاوم به سرما است. گیاه خرمالو در مناطق گرم و نیمه گرم تا ۱۲- درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌نماید، ولی به سرمای زمستان نیازمند است.

انجیراستور:  درخت خرمالو در دامنه وسیعی از خاک‌های مختلف با بافت متوسط و زهکشی مناسب و حاصلخیز و حتی در خاک‌های رسی با بافت سنگین رشد می‌نماید. این درخت در مناطقی که اسیدیته خاک بین ۵/۶ تا ۵/۷ باشد دارای رشد مطلوب است و تحمل آن نسبت به خشکی و کمی آب قابل ملاحظه است، ولی آبیاری آن با آب کافی، عملکرد محصول را به نحو قابل توجهی افزایش می‌دهد. درخت خرمالو دارای ریشه‌های قوی است و هنگام غرس نهال خرمالو باید در گودالی عمیق کاشته شود. زمان رسیدن به حداکثر محصول به ۷ الی ۱۰ سال زمان نیاز دارد.

همه چیز درباره کاشت و نگهداری درخت هلو

خاک مناسب برای درخت خرمالو

خاک مناسب برای درخت خرمالو باید سبک و قابل نفوذ به آب و حاصلخیز باشد. بهترین خاک برای این درخت، خاک‌ مرطوب و خنک است که اصولاً باغات قدیمی که خاک‌های حاصلخیزتری دارند بهتر جواب می‌دهند؛ به همین دلیل بهتر است افرادی که می‌خواهند اقدام به کشت این گیاه نمایند داخل باغچه منازل را از خاک باغات قدیمی پر کنند. علت موفقیت کاشت این درخت در بعضی از منازل همین امر است، زیرا بعضی از افراد برای باغچه منازل از خاک مراتع استفاده می‌کنند که برای کاشت و پرورش این گیاه مناسب نیست .

همه چیز درباره کاشت و نگهداری گیاه اسطوخودوس

درخت خرمالو نیاز به کودهای دامی فراوان دارد. اما به این نکته نیز باید توجه داشت که از کودهای پوسیده دامی استفاده گردد و نه از کودهای تازه و نپوسیده. همچنین بهتر است داخل منازل به دلیل این که حجم خاک باغچه کم و محیط رشد ریشه محدود است، جهت تغذیه درختان خرمالو از کودهای نیمه آلی به نام ورز استفاده گردد. در اسفند ماه پس از رفع سرمای زمستان به ازای هر درخت خرمالو ۴ تا ۵ کیلوگرم ورز در سطح باغچه پخش می‌کنند و عمل شخم‌زنی را انجام می‌دهند.

در حین عمل شخم‌زنی باید به این نکته توجه شود که حتماً زمان آن در اسفند ماه باشد. با توجه به این نکته که درخت خرمالو به شخم عمیق نیاز ندارد (چون اگر ریشه‌ها آسیب ببینند به‌سختی و دیر ترمیم می‌گردند)، پرورش دهندگان باید برای دو نکته ذیل اهمیت ویژه‌ای قایل شوند:

۱- از کودهای پوسیده دامی استفاده شود.

۲- شخم سطحی باشد.

این دو مورد از عوامل موفقیت در پرورش این گیاه محسوب می‌شود .

کودهای مورد نیاز:

خرمالو به مواد غذایی کمی نیاز دارد و در مناطقی که کود گیاهی در دسترس می باشد به کود شیمیایی نیاز نخواهد بود ولی در صورت عدم وجود کود گیاهی، میتوان از  ترکیبی از کودهای شیمیائی N-P-K به نسبت ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده نمود. کود را باید اواخر زمستان و اوائل بهار در پای درختان پخش نمود.

خاک مناسب جهت کشت خرمالو

جهت پرورش درخت خرمالو حتماً باید عمل زهکشی به خوبی انجام شود. در زمانی که آبیاری باغچه صورت می‌گیرد حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه بعد باید آب به خوبی در خاک نفوذ کرده باشد. چنانچه آب بیش از این زمان در باغچه بماند، عمل زهکشی نامطلوب بوده و باید خاک اصلاح گردد، وگرنه به مرور زمان درخت خرمالو بر اثر عدم زهکشی مناسب آسیب دیده و با ریزش برگ یا میوه و یا خشک شدن همراه می‌شود. به هر حال خاک زمین پرورش درخت خرمالو باید دارای بافت متوسط و حاصلخیز باشد و عمل زهکشی را به خوبی انجام دهد .

ازدیاد خرمالو

درخت خرمالو از طریق تکثیر غیرجنسی کمتر کشت می‌گردد و تقریباً تمام درختان خرمالو از طریق کشت بذر خرمندی کاشته می‌شوند. خرمندی همان خرمالوی ریز است که میوه آن قابل خوردن نیست. پس از رسیدن، میوه‌ها را جمع‌آوری کرده و بذر آن‌ها را گرفته و جهت کاشت آماده می‌کنند. در آذر یا دی ماه بذر به صورت پُر (فشرده) کشت می‌گردد که پس از رفع سرما و یخبندان بذر جوانه زده و از خاک خارج می‌شود .

در سال اول، نهال رشد کرده و در سال دوم در فصل خزان یا اسفند ماه نهال با فاصله مناسب در خزانه دوم کشت می‌گردد. در سال سوم، در فصل بهار حدود ۱۵ تا ۲۵ فروردین ماه روی نهال عمل پیوند شکمی انجام می‌گیرد. پیوندک‌ها در سال سوم رشد می‌کنند و در پایان سال سوم در فصل خزان یا اسفند ماه قابل انتقال به زمین اصلی هستند. بهتر است پرورش دهندگان نهال پیوندی را از مکان‌های مطمئن تهیه نمایند، چون تولید نهال پیوندی تقریباً مشکل است و یکی از دلایل قیمت بالای نهال پیوندی خرمالو همین مورد است.

در زمان کاشت درخت خرمالو نکات ذیل بایستی مورد توجه قرار گیرند:

۱- زمان کاشت خرمالو پیوندی حدود ۱۵ اسفند ماه است. چنانچه زودتر جهت کشت اقدام شود، احتمال بروز سرمازدگی نهال زیاد است، چون به عمل جابه‌جایی حساس است .

۲- نهال پیوندی در موقع کاشت حتماً تا همان محلی که در خزانه زیر خاک بوده در محل کاشت در زیر خاک قرار گیرد. نکته قابل اهمیت این است که عمیق کاشتن نهال و سطحی کاشتن هر دو مضر است .

۳- در زمان کاشت از دادن هرگونه کود حیوانی و کود شیمیایی خودداری شود. عمل تقویت از سال دوم شروع شود که بهتر است از همان ورز استفاده گردد .

۴- پس از کاشت، عمل آبیاری یک نوبت انجام شود و تا نهال خرمالو جوانه نزده است، آبیاری دوم صورت نگیرد .

۵- از سال دوم عمل سربرداری و هرس فرم‌دهی طی دو تا سه سال انجام گیرد .

بعد از کاشت نهال خرمالو در محل اصلی، بعد از سال دوم باید عمل کوددهی و تقویت انجام گیرد. در سال‌های بعدی باید به این نکته توجه کرد که میوه خرمالو روی شاخه‌های یک ساله است؛ یعنی در فصل خزان اگر هرسی صورت گیرد، شاخه سال قبل که محل تولید میوه است نبایستی حذف شود .

درخت خرمالو در فصل بهار به آب کمتری نیاز دارد و در فصل تابستان با گرم شدن هوا نیاز به آب بیشتری دارد .

بعضی از پرورش دهندگان از ریزش خرمالوهای تازه تشکیل شده در فصل بهار شکایت دارند که علت آن آفت یا بیماری نیست، بلکه چون درخت خرمالو به میزان زیادی گل تولید می‌کند و اگر شرایط مناسب باشد تمام گل‌ها تبدیل به میوه می‌شود، پس از تشکیل میوه چون درخت توان نگهداری و تغذیه تمامی میوه‌ها را ندارد، چنانچه درخت خوب تغذیه و تقویت نشده باشد حدود ۵۰ درصد میوه‌ها در حالت فندقی ریزش دارد. اما چنانچه درخت خوب تغذیه و تقویت شده باشد، میزان ریزش میوه در فصل بهار کمتر است. به هر حال درخت خرمالو آن مقدار میوه را که می‌تواند تغذیه کند، نگه می‌دارد و اضافی آن ریزش دارد.

آفات و امراض درخت خرمالو

مگس سفید و تریپس‌ها به پوست میوه خرمالو صدمه زده و موجب بدرنگ شدن میوه خرمالو می‌گردند. آبیاری بیش از حد نیز موجب فاسد شدن ریشه گیاه می‌گردد. حیوانات موذی مانند موش نیز به ریشه درخت خرمالو صدمه وارد می‌آورند.

زود گلدهی، ریزش محصول و ترک خوردن میوه در اطراف کاسبرگ و آفتاب سوختگی میوه از امراض درخت خرمالو محسوب می‌شود. ریزش میوه پدیده‌ای طبیعی در درختان میوه ازجمله خرمالو است و در عین حال تغذیه گیاه خرمالو با کود پوسیده حیوانی به مقدار کافی از ریزش میوه به نحو موثری جلوگیری می‌نماید.

ارقام خرمالو

* خرمالو دارای ارقام گس astringent و غیرگسnon- astringent  است که از نظر اندازه، شکل و مزه بسیار متفاوت هستند.

گرده‌افشانی باغات خرمالو

گیاه خرمالو هم از طریق گرده‌افشانی و هم از طریق بکرزایی، تولید میوه می‌نماید، ولی بر اساس مطالعات انجام شده، تولید میوه از طریق بکرزایی، موجب ریزش مداوم محصول می‌گردد و گرده‌افشانی عملکرد برداشت میوه را افزایش می‌دهد و از ریزش مداوم محصول جلوگیری می‌نماید.

بر اساس مطالعات انجام شده در کشور استرالیا، گرده‌افشانی از طریق حشرات به‌ویژه زنبور عسل صورت می‌گیرد و نیاز به گرده‌افشانی مکانیکی نیست. بیشتر تولیدکنندگان و پرورش‌دهندگان خرمالو در کشور استرالیا، از گونه‌های خرمالو ماده استفاده می‌نمایند. زنبور عسل از نژاد اروپایی mallifera و دیگر گونه‌های بومی استرالیایی زنبور عسل مانندTrigona spp دارای عملکرد بالایی در گرده‌افشانی هستند. با نصب کندو زنبور عسل در درون باغات خرمالو به ازاء ۳ تا ۲ کندو در هر هکتار می‌توان بیشترین عملکرد تولید محصول را به دست آورد. متوسط تولید خرمالو در این کشور در هر هکتار ۳۵ تن است. خرمالو تولید شده در استرالیا به غیر از مصرف داخلی به کشورهای اروپایی، سنگاپور، تایلند و ژاپن صادر می‌گردد.

در مناطق نیمه گرمسیر کشور استرالیا، گلدهی درختان خرمالو ۳۵ روز بعد از سپری شدن فصل سرما رخ می‌دهد. چنانکه فصل سرما به طور معمول تداوم یابد، بعد از ۷۰ روز گل‌ها ظاهر می‌گردند. درجه حرارت مطلوب بین ۱۲ تا ۱۷ درجه سانتی‌گراد برای جوانه زدن غنچه و ۲۷ تا ۳۲ درجه سانتی‌گراد برای تولید غنچه مطلوب است. بعد از یک الی دو هفته از زمان تولید گل  باید گرده‌افشانی صورت ‌پذیرد. زمان گرده‌افشانی هنگامی است که ۵ الی ۱۰ درصد شکوفه‌ها ظاهر شده باشند. زنبور عسل فقط شکوفه‌ها را مورد هجوم قرار داده و از نشستن بر قسمت‌های دیگر درخت خودداری می‌نماید. زمان برداشت خرمالو در کشور استرالیا در ماه‌های آبان و آذر است.

عملکرد باغات خرمالو در هر هکتار بین ۳۵ تا ۴۵تن  می باشد.

در ایران خرمالو را به پایه وحشی آن که خرمندی نامیده می شود پیوند می زنند و همچنین می توان با قلمه زدن آن را تکثیر نمود. برای غرس نهال خرمالو آن را در ارتفاع یک متری از سطح زمین می کارند و این در حالی است که نهال خرمالو دارای ۴ الی ۵ جوانه باشد و پیش از فصل بهار حدود ۳۰ الی ۵۰ درصد شاخه های آن را هرس می نمایند .ارتفاع درخت خرمالو در حدود ۸ تا ۱۲ متر می گردد.

کاشت و پرورش خرمالو و تولید آن به عنوان یک محصول مهم باغی در ایران و جهان از قدمت چندانی برخوردار نمی باشد . در سال ۱۹۷۰ میلادی تولید خرمالو در ایران ۲۵ تن بوده است و تولید محصول آن طی ۴۰ سال اخیر در مقایسه با دیگر کشورهای عمده تولید کننده خرمالو بسیار ناجیز می باشد.

در ایران تنوع ژنتیکی در ۲۲ نمونه خرمالو (کاکی) و ۷ نمونه مربوط به گونه های (لوتوس و ویرجینانا) وجود دارد. میوه های این گونه ها  گرد، بلوطی و قلبی شکل می باشند. دیگر ارقام خرمالو در ایران رقم فوی کاکی fuykaki می باشد . میوه های آن مدور و تقریبا بزرگ می باشد واز نظر طعم و مزه از ارقام مرغوب خرمالو محسوب می گردد.

رقم ژاپنی ایرانی یا رقم هیداتان ناشی که از ارقام گس می باشد و میوه آن مکعبی شکل و تیپ درخت آن گسترده است.

همچنین رقم زاپنی هاشیاکی که دارای طعم خاص می باشد و دارای میوه های گرد و مایل به زرد است و می توان برای مدت طولانی انبار نمود.

خرمالوی وحشی یا رقم خرمندی که به عنوان پایه استفاده می گردد و تیپ درخت آن uprighte  یا ایستاده می باشد و میوه های آن ریز است ولی مقاومت خوبی در خاک های فقیر و غیر حاصلخیر دارد.

 برداشت و انبارداری محصول خرمالو

مناسب‌ترین روش برداشت خرمالو، چیدن میوه از درخت و هنگامی است که سفت، رسیده و همراه با کاسه گل است.

درجه حرارت بهینه برای نگهداری محصول خرمالو صفر درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی محل نگهداری میوه خرمالو ۹۰ تا ۹۵ درصد است. انبارداری و حمل‌ونقل آسان خرمالو از مزیت‌های این محصول است. می‌توان محصول خرمالو را بیش از سه ماه نگهداری و به بازارهای مصرف عرضه نمود.

بازاریابی خرمالو:
خرمالو بیشتر بصورت تازه خوری به  مصرف می رسد و امروزه می توان  با خشک کردن، فریز نمودن ، پختن و کنسرو آن را فرآوری نمود.جهت از بین بردن مزه گس خرمالوو پیش رس نمودن آن به هنگام انبارداری از گاز اتیلین و گاز co۲ استفاده می نمایند و این در حالی است که میوه تازه و با طراوت  می ماند.

آینده و بازار یابی محصول خرمالو در بازارهای جهانی بستگی به تولید ارقام مرغوب و بسته بندی مناسب  جهت صادرات آن دارد.

مختصری درباره آفات خرمالو

اين روزها كه فصل ميوه خرمالو است اگر گذرتان به ميوه‌فروشي‌هاي شهر افتاده باشد حتماً كاغذي را كه روي آن نوشته شده «خرمالوي كن» را ديده‌ايد. هر چند در اصالت اين خرمالوها مي‌توان‌ ترديد كرد اما به راحتي مي‌توان فهميد كه خرمالوي كن تا چه اندازه ميان مردم جا افتاده و آن را به‌عنوان ميوه‌اي با كيفيت پذيرفته‌اند. گرچه اين روزها به دليل نوعي آفت خرمالو كن حال و روز خوشي ندارد، بايد پذيرفت خرمالوي پاييزه كن دست‌كمي از توت بهاره‌اش ندارد. همين شهرت موجب شده است تا اندك باغداراني كه با توسعه شهر خيري از باغداري نديده‌اند، هنوز تعصب‌شان را نسبت به نگهداري از درخت اين ميوه شيرين حفظ كنند. گزارش پيش‌رو به حال و روز اين روزهاي خرمالوي كن و جايگاه آن در فرهنگ بومي اين محله دارد.

ميوه‌اي مهاجر با خاصيت بومي!

خرمالوي كن قدمت خيلي زيادي ندارد. اين موضوع در صحبت اغلب باغداران اين محله معلوم است. با اينكه عمر درخت خرمالو را تا ۲۵۰ سال هم ذكر كرده‌اند اما در اين محل خبري از درخت‌هاي بالاي ۱۰۰سال نيست. حسن درويش كه يكي از درختان قديمي خرمالو را در باغش دارد مي‌گويد: «فكر نمي‌كنم درخت خرمالو بيش از ۵۰تا۶۰ سال عمر كند. الان در كن درخت توت ۸۰ تا۹۰ ساله داريم اما درخت قديمي خرمالو نداريم. واقعيتش نمي‌دانم از چه زماني درخت خرمالو به كن آمد ولي فكر نمي‌كنم عمر زيادي داشته باشد. چون قديمي‌ها چيزي از سابقه خرمالو به ما نگفته‌اند.»

«درخت خرمالو، درخت مقاوم و خوبي است. نگهداري چنداني نمي‌خواهد، كافي است هر سال خاكش بيل بخورد و كود حيواني پايش ريخته شود. از آنجا كه آب زيادي هم نمي‌خواهد كار باغداران را راحت مي‌كند.»

يكي از ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد خرمالوي كن، اندازه مناسب، شيريني و نازك بودن پوست آن است كه در كمتر جايي مي‌توان چنين چيزي را سراغ گرفت.

او مي‌گويد: «آب و هواي كن طوري بوده كه اغلب ميوه‌ها در آن رشد خوبي داشته‌‌اند؛ از سيب، گلابي، انار و انجير بگيريد تا ميوه‌هاي حساسي چون گيلاس. گرچه الان وضعيت آب‌وهوا عوض شده و ديگر خيلي از ميوه‌ها در كن خوب پرورده نمي‌شوند. امروز نه از سيب و گلابي در كن خبري است، نه ديگر مي‌توان آن گيلاس‌ها و آلبالوهاي «تك‌دانه» و «دم‌بلند» قديم را پيدا كرد. با اين حال درخت خرمالو و توت به‌دليل مقاومت زياد باقي مانده‌اند.»

محصولي كه منقرض شده است

يكي از محصولات جالب خرمالو، در اصطلاح كني‌ها ميوه‌اي به نام خرمالونرك است. اين ميوه كوچك كه داراي هسته و البته طعمي ويژه است، در قديم و در حياط خانه‌ها كاشته مي‌شد. غلامحسين محمدخاني يكي از باغداران كن در مورد اين محصول مي‌گويد: «الان ديگر خبري از درخت‌هاي خرمالونرك نيست. اما قديم در حياط خانه‌ها يا گوشه باغ‌هايشان مي‌كاشتند و از محصول آن براي سركه گذاشتن استفاده مي‌كردند.»

او ادامه مي‌دهد: «معمولاً خرمالونرك را براي پايه پيوندي استفاده مي‌كردند. يعني وقتي درخت ۶ساله مي‌شد از يك درخت پر محصول به آن پيوند مي‌زدند.»

اين باغدار كني در مورد اصطلاح خرمالونرك هم مي‌گويد: «چون ميوه خرمالو، درشت، آبدار و بدون هسته است، اين ميوه‌ريز و هسته‌دار را خرمالونرك مي‌گفتند. ضمن اينكه درخت براي باروري مناسب حتماً بايد به يك درخت بارور پيوند بخورد. با اين حال چون ميوه اين درخت خيلي مشتري‌پسند و به قولي بازاري نيست، نسلش ورافتاده و به قولي منقرض شده است و كسي آن را نمي‌كارد.»

محصولات اين ميوه دوست‌داشتني

كمتر كسي است كه باور كند از خرمالو بتوان بيش از ۱۰محصول به دست آورد اما اين ميوه دوستداشتني در كن به شكل‌هاي گوناگوني فرآوري مي‌شود. البته بخشي از آن براي حفظ محصول و مصرف زمستاني آن است. از جمله اين محصولات مي‌توان برگه خرمالو كه ورقه‌هاي خشك شده خرمالوي رسيده است، مربا، لواشك، سركه، ترشي، رب را نام برد كه بيشترين محصول فرآوري شده از خرمالو هستند. جالب اينكه مي‌توان از خرمالو كيك‌هاي خوشمزه‌اي هم پخت. البته بعضي از كساني كه به پوست‌هاي حساس خود اهميت مي‌دهند، از ميوه خرمالو، به همراه تخم‌مرغ و آبليمو به‌عنوان ماسك صورت و جوان‌كننده پوست هم استفاده مي‌كنند كه در طب سنتي پذيرفته شده است.

جشنواره‌اي كه چند سال است برگزار نمي‌شود

يكي از طرح‌هاي خوبي كه چند سال پيش در شوراياري مطرح شد و پس از آن چندان جدي گرفته نشد، جشنواره خرمالوي كن است. اين جشنواره كه قرار بود هر ساله برگزار شود به دلايل مختلف ديگري خبري از آن نشد. دبير شوراياري محله كن در پاسخ به اين سؤال كه ماجراي جشنواره خرمالوي كن چه شد مي‌گويد: «امسال در طرحي كه به شهرداري ارائه كرديم، براي برگزاري يك جشنواره خوب و مفيد براي خرمالوي كن برنامه‌ريزي شد و مورد موافقت مسئولان شهرداري هم قرار گرفت اما چون اين طرح دير تصويب شد و البته آفت هم به جان خرمالوها افتاد دست نگه داشتيم تا سال آينده آن را با تدارك بهتر و تبليغات مناسب برگزار كنيم.»

او معتقد است برگزاري چنين جشنواره‌اي علاوه بر اينكه به حفظ باغ‌ها كمك مي‌كند، تبليغ مناسبي براي يكي از معروف‌ترين محصولات كشاورزي كن است.

آفت غير‌بومي بلاي جان خرمالوي بومي

امسال به دلايل نامعلومي خرمالوي كن به آفتي دچار شده كه محصول آن را بسيار كم كرده است. در چند ماه گذشته كه باغداران آماده برداشت محصول مي‌شدند، با زرد شدن، رشد نكردن و ريزش ناگهاني ميوه‌هاي نارس مواجه شدند. محمد حسني، يكي از باغداران قديمي كن اين آفت را چنين توصيف مي‌كند: «من چند درخت خرمالوي تقريباً كهنسال در باغچه خانه‌ام دارم. از سه‌ماه پيش خرمالوهاي نارس شروع به ريختن كردند. بيشتر ميوه‌ها ديگر رشد نكردند و رو به زردي گذاشتند. البته من هر سال می‌گذارم خرمالوها روي درخت برسند و بعد شروع به چيدنشان مي‌كنم. اما امسال به قدري خرمالوي له شده پاي درخت ريخته بود كه تا مچ پا در آن فرو مي‌رفتيم.»

او ادامه مي‌دهد: «البته از چند نفر پرس‌و‌جو كردم گفتند آفتي به نام مگس مديترانه‌اي به آن زده است.»

وقتي ماجراي آفت را با عليرضا محبعلي، دبير شوراياري كه خودش نيز باغدار است در ميان مي‌گذاريم چنين پاسخ مي‌دهد: «آفتي كه امسال به جان درخت‌هاي خرمالوي كن افتاده، ضرر و زيان فراواني به باغداران تحميل كرده است و خيلي از باغداران از اين موضوع متضرر شده‌اند. موضوع را با كارشناسان هم در ميان گذاشتيم و هنوز تشخيص مناسبي در مورد این آفت نداده‌اند، اما برخي احتمال مي‌دهند، عامل آن مگس مديترانه‌اي باشد.»

او ادامه مي‌دهد: «يكي از نشانه‌هايي كه بعضي باغداران نام مي‌بردند، وجود كرم در خرمالو بود. زرد شدن و ريختگي محصول هم جزو نشانه‌هاي ديگري بود كه از آن نام مي‌بردند كه جزو عوارضي است كه آفت مگس مديترانه‌اي با خود مي‌آورد.»

دبير شوراياري كن با اشاره به اين موضوع كه خرمالوهاي عرضه شده به بازار قابل مصرف و سالم هستند، مي‌گويد: «البته بايد اين نكته را هم بگويم كه خرمالوهاي عرضه شده به بازار سالم‌اند زيرا اصولاً اين آفت قبل از هر چيز ظاهر محصول را خراب مي‌كند. بنابراين خرمالوهايي را كه از نظر ظاهر سالم‌اند مي‌توان مصرف كرد.»

به گفته دبير شوراياري كن، در حال بررسي نوع آفتي هستند كه به جان درخت‌هاي خرمالو افتاده تا براي سال آينده از بروز چنين خسارتي جلوگيري كنند.

براي دفع آفت بايد آن را شناخت

وقتي ماجراي وجود آفت در خرمالوي كن را با مسئول دفع آفات شهرداري منطقه ۵ در ميان مي‌گذاريم، مي‌گويد: «واقعيت اين است كه ما گزارشي از وجود آفت در محصولات كشاورزي كن را دريافت نكرده‌ايم، اما آماده اين مسئله هستيم كه باغداران محصولات آفت‌زده را براي ما بياورند تا بعد از انجام آزمايش راه‌حل مناسبي براي دفع آن ارائه كنيم.»

كريم باقي با اشاره به اينكه دفع آفت نبايد با اقدامات خودسرانه انجام شود تأكيد مي‌كند: «شناخت آفت نخستين و مهم‌ترين اقدامي است كه بايد انجام داد تا راهكار مناسبي براي آن ارائه شود. از آنجا كه ما از وجود قطعي آفت در محصولات كشاورزي كن خبر نداريم، نمي‌توانيم راهكار مناسبي عرضه كنيم.»

او ادامه مي‌دهد: «مسلماً آفتي كه امسال به درخت مي‌زند، سال آينده هم با شدت كمتر و بيشتر بازمي‌گردد. متأسفانه بعضي باغداران براي دفع آفت در نخستين اقدام درخت را سم‌پاشي مي‌كنند. اين در حالي است كه سم‌پاشي بايد آخرين اقدام اجرايي باشد.»

به گفته باقي آفت‌ها در يك زنجيره زيستي قرار دارند كه نابودي‌شان موجب برهم خوردن اين زنجيره مي‌شود و همين برهم‌خوردگي شكل ديگري از آفت را با قدرت بيشتر به همراه مي‌آورد.

مسئول دفع آفات شهرداري منطقه ۵ توصيه مي‌كند باغداران از وجود آفت مگس مديترانه‌اي مطمئن شده و سپس اقدام به مبارزه با آفت كنند. شهرداري هم آماده همكاري براي كنترل آفت با باغداران است.

او مي‌گويد: «خرمالو، درختي است كه به بعضي موارد از جمله سفت بودن خاك و آبياري زياد حساس است و محصولي كه در چنين شرايطي عمل مي‌آيد شبيه محصول آفت‌زده است. بنابراين قبل از هر چيز بايد از شرايط نگهداري درخت و موارد ديگر مطمئن شويم و سپس به سراغ بررسي آفت برويم. ضمن اينكه مگس مديترانه‌اي بيشتر از مناطق نيمه گرمسيري گزارش شده و مبدأ اصلي آن آفريقاي شمالي است. اين آفت خطرناك است و گفته مي‌شود بيشتر از ۲۰۰ ميزبان دارد كه بيشتر به ميوه‌هاي هلو، زردآلو، گلابي، گوجه، سيب، گيلاس، انار، انجير و مركبات حمله مي‌كند.»

دانستني‌هاي خرمالويي

انجیراستور: چوب درخت خرمالو با نام آبنوس شناخته مي‌شود. اين چوب سنگين و محكم است و در چندين‌گونه گرمسيري مغز آن به رنگ سياه براق به نظر مي‌رسد.‌گونه‌هاي با مغز چوب سياه‌رنگ بيشتر از نظر جنس چوب اهميت دارند تا ميوه. درختان خرمالوي كن از اين دسته‌اند.

ـ خرمالو سرشار از ويتامين A و بتاكاروتن است. همچنين داراي مقدار زیادی ويتامين‌هاي B3، B2، B و C بوده و مواد معدني ضروري بدن مانند كلسيم، گوگرد، آهن، فسفر، منيزيم و پتاسيم را تأمين مي‌كند.

ـ مواد قندي خرمالو شامل لوولز و گلوكز است و با آنكه مقدار آن ۲۰ درصد است، براي مبتلايان به بيماري قند، زيان‌بخش نيست.

ـ خرمالو احتمالاً بومي چين بوده و بعد به ژاپن آمده و سپس به كشورهاي ديگر نيز وارد شده است. خرمالو ميوه ملي ژاپن است. بايد اين نويد را به اهالي كن بدهيم كه قرار است سال‌ آينده جشنواره خرمالو در سطحي گسترده برگزار شود. در اين صورت مي‌توان اميدوار بود كه خرمالو تبديل به ميوه بومي اهالي كن هم بشود.

ـ مي‌گويند خرمالو تركيبي است از ۲ واژه خرما و آلو كه از نظر شكل شبيه آلو و از نظر طعم مانند خرماست. از لحاظ طعم دو نوع گس و غيرگس دارد. خاصيت آنتي‌اكسيدان ميوه خرمالو بالاست و با زغال اخته و توت‌فرنگي قابل مقايسه است.

ـ خرمالو بهتر است با معده پر مصرف شود. خوردن خرمالو به‌عنوان دسر بعد از غذا به هضم بهتر آن كمك مي‌كند زيرا اسيد معده را زيادتر كرده و فرايند هضم را تسريع مي‌بخشد.

چرا مردم كن به خرمالو مي‌گويند، خربندي؟

در لهجه مردم كن، خرمالو به «خربندي» به ضم اول، سكون دوم و كسره سوم موسوم است كه سؤال‌هاي فراواني درباره ریشه این نام مي‌توان مطرح كرد. اما قبل از پاسخ به ريشه اين واژه بايد سابقه آن را بررسي كنيم و به اين سؤال پاسخ بدهيم كه سابقه اين درخت در كن به چه زماني بازمي‌گردد؟

اين سؤالي است كه پيش از هر چيز بايد در منابع مكتوب آن را پي گرفت. در منابع مكتوب در مورد كن ذكري از نام خرمالو نشده است. از قديمي‌ترين منبع، يعني معجم‌البلدان نوشته ياقوت حموي در قرن ۶ گرفته تا نوشته‌هاي اخير قاجاري از جمله ناصرالدين شاه هم خبري از ذكر نام خرمالو در ميان محصولات كشاورزي كن نيست.

پس مسلماً خرمالوي كن قدمت چنداني ندارد. اما طبق آنچه در كن معروف است حوالي سال ۱۳۲۰ نخستين درخت خرمالو به كن آمد و در باغ‌هاي «دوازديمون» يا «دوازده امام» كاشته شد. اين قول هم در ميان اغلب باغداران مورد توافق است كه خرمالو در كن قدمت چنداني ندارد و البته شاهد ماجرا هم اين است كه با وجود عمر زياد اين درخت، يعني چيزي حدود ۲۵۰ سال، خبري از درختان قطور و قديمي خرمالو در باغ‌ها نيست. بنابراين به راحتي مي‌توان فهميد كه اين درخت كمتر از ۷۰‌ـ ۸۰ سال پيش وارد سبد كشاورزي باغداران شده است.

اما پاسخ اين سؤال كه چرا كني‌ها به خرمالو مي‌گويند خربندي؟ بعضي از زبان‌شناسان معتقدند روابط همنشيني يا جانشيني حروف معني كلمات آن را دچار تغيير مي‌كند. طبق قواعد زبان‌شناسي نمي‌توان قاعده روشني براي تبديل واژه خرمالو به خربندي يافت اما براي دست‌يافتن به ريشه اين كلمه بايد توجه داشت كه فرهنگ زباني مردم كن بيش از آنكه «درون‌زا» باشد، «برون‌زا» است. يعني بافت‌هاي زباني ديگر بر آن تأثير مي‌گذارد و طبق قواعدي نانوشته به لهجه كني در مي‌آيند. بنابراين براي پيدا كردن ريشه واژه خربندي بايد در فرهنگ‌هاي ديگر دنبال واژه‌هاي معادل بود. نزديك‌ترين فرهنگي كه بر لهجه كني تأثير گذاشته، لهجه و فرهنگ مازندراني است.

خرمالو به‌طور كلي در مناطق گرم و مرطوب حاره و نيمه‌حاره و در نواحي گرمسير خشك يافت مي‌شود و گياهي پرتوقع و نيازمند به خاك خوب، عميق، قوي و با زهكشي خوب است و البته به بادهاي خشك حساس است و تحمل سرما و يخبندان را ندارد. بنابراين خرمالو در مازندران ريشه‌اي قديمي‌تر از كن دارد. حال با بررسي لهجه مازندراني بهتر مي‌توان به ريشه كلمه خربندي دست يافت.

انجیراستور: در لهجه مازندراني به نوعي از خرمالو، خرمندي مي‌گويند. خرمندي در واقع همان خرمالونرك كني‌هاست كه ميوه‌اي‌ريز و هسته‌دار دارد و جنبه‌هاي خوراكي آن كم است. در تحولات زبان‌شناسي «م» و «ب» قابل تبديل شدن به يكديگر هستند. بنابراين به راحتي مي‌توان دريافت كه درخت خرمالو نخستين بار از مازندران به كن آورده شده است و واژه خربندي ريشه در واژه خرمندي دارد.