سرو ناز گونه ای درخت همیشه سبز از جنس Cupressus در خانواده Cupressaceae (سرو ها) بومی مناطق مدیترانه شرقی میباشد و هم اکنون بیشتر در شمال شرق لیبی، جنوب شرقی یونان ، جنوب ترکیه، قبرس ، مصر، شمال غرب سوریه، لبنان، مالت، ایتالیا، اردن ، و همچنین ایران توزیع شده اند. این درخت بلند قامت که میتواند تا 35 متر (115 فوت) بلندی داشته باشد، دارای تاج مخروطی و پر شاخ و برگ است و عمر بسیار طولانی دارد به طوریکه درختانی با بیش از 1000 سال گزارش شده است.
انجیراستور: این گونه با نام های متعددی در ایران و جهان شناخته میشود که از جمله آن میتوان به (Italian, Tuscan, Graveyard Cypress, Pencil Pine) و همچنین “سرو زربين” اشاره نمود.
سرو ناز گونه ای از دسته مخروطیان (Pinophyta) – ردهٔ ناژویان (Pinopsida) – راستهٔ کاجیان (Pinales) – تیرهٔ سرو ها (Cupressaceae) و سردهٔ سرو ناز (Cupressus) میباشد.
سرو ناز در ایران بیشتر در نواحی شمالی قابل مشاهده‌است و در استان گلستان بیشتر در علی‌آباد کتول و نیز رامیان وجود دارد. این گونه که شاخص‌ترین درخت سوزنی برگ جنگلهای شمال ایران و بومی این کشور است، به طور طبیعی، در منطقه رودبار و منجیل با آب و هوای مدیترانه‌ای به صورت مخلوط با زیتون، و به صورت کاشته شده در همان رودبار و منجیل و نیز شاندرمن گیلان و میتوان گفت سراسر ایران وجود دارد و گونه مشترک جنگلهای شمال ایران و جنگلهای اروپایی است.
این گونهٔ زیبا، بصورت توده‌ای از درخت به وسعت ۱۳۰هکتار در ارتفاع ۸۰تا ۵۰۰متری جنوب شرقی علی‌آباد کتول در نزدیکی روستای زرین گل این شهرستان وجود دارد که به صورت آمیخته با گونه‌های ممرز، انجیلی، آزاد، بلندمازو و ارغوان میباشد. در منطقه رامیان در شرق استان نیز جنگلی به وسعت ۱۵۰هکتار پوشیده از درختان سرو زربین دیده میشود.
اطراف چشمه گل رامیان که یک استخر طبیعی بیضی‌شکل به طول ۹۰متر و عرض ۸۰متر و عمق بین ۴۴تا ۸۰متر است، نیز یکی از زیستگاه‌ها و ذخیره‌گاه‌های درخت سرو زربین به حساب می‌آید. این درخت در مناطق دیگر شمال ایران مانند رودبار، دیلمان، پلی زغال و ارسباران نیز مشاهده شده همچنین در جنوب کشور زربین وجود دارد.به این گونه سروی، در گیلان «زربین»، علی‌آباد کتول و رامیان «سر»، آمل «سورش» و شیراز «وهل واهل» گفته میشود و در عربی نام آن «شجرة الحیاة» است.
شاخ و برگ این درخت نسبتاً متراکم و به رنگ سبز تیره است. برگ ها حدود 2 تا 5 میلی متر طول دارند. مخروط در ابتدا تخم مرغی شکل و یا مستطیل، به طول 25 تا 40 میلی متر، با 10 تا 14 فلس سبز و سپس قهوه ای رنگ میباشد که 20 تا 24 ماه بعد از گرده افشانی به بلوغ میرسد. مخروط نر 3 تا 5 میلیمتر طول و گرده افشانی آن در اواخر زمستان است.
زربین از قسمتهای برگ، جوانه، گل آذین، پوست و میوه که از فندق درشت‌تر است، تشکیل شده‌است.
پوست شاخه‌های جوان این درخت سبز تیره تا روشن ودر یک ساله‌ها قهوه‌ای روشن تا قرمز است، اما در چند ساله‌ها به رنگ قهوه‌ای تیره، صاف و یا پولکدار میباشد. همچنین پوست تنه درخت الیافدار وشیارهای آن به صورت شبکه‌ای درهم رفته، چروکیده و عمیق است.
برگ : برگ های سور ناز فلسي ، به شكل تخم مرغي با نوك گرد ، بسيار كوچك و كمتر از 6 ميليمتر طول و به رنگ سبز تيره است ، آرايش آن متقابل متلاقي و كاملا روي هم چسبيده و در سطح پشتي آن فرو رفتگي بسيار كوچك ديده مي شود .
همه چیز درباره کاشت و نگهداری درخت هلو
جوانه : تخم مرغي و يا مستطيلي شكل ، با مقطع 4 گوشه و نوك گرد ، فلسهاي آن كوچك ، فشرده و به رنگ سبز روشن تا تيره ديده مي شوند .
گل آذين : مخروط نر به شمل تخم مرغي كشيده ، نوك آن گرد و يا گوه اي به رنگ سبز روشن تا زرد و در انتهاي شاخه هاي كوتاه قرار دارند . مخروط ماده كروي و يا تخم مرغي ، در قاعده و محل اتصال به پايك كمي فرورفته و سطح آن صاف تا كمي چروكيده و ناهموار و رنگ آن سبز روشن تا تيره و براق است
مخروط : به شكل تخم مرغي تا گرد ، 2 تا 3 سانتي متر طول و 5/2 سانتي متر قطر دارد. پايك ضخيم و طول آن 8 تا 10 ميلمتر ، فلسها 8 تا 14 عدد ف سپري شكل و به صورت متقابل متلاقي آرايش يافته اند . شكل سطح خارجي فلس هاي مخروط متفاوت ، نا برابر ئ به صورت مربع ، 6 گوشه ، تاجي شكل ، واژ تخم مرغي و كروي است . در وسط و يا در قسمت نوك هر فلس خار كوچك و نوك برگشته ديده مي شود
كه گاهي خارها از بين رفته و اثر آن به صورت فرو رفتگي مشاهده مي شود . رنگ آن قهوه اي روشن تا خاكستري و موقع باز شدن تيره مي شود . مخروطها پس از ريزش دانه هاي خود براي چند سالي بر روي شاخه هاي درخت دوام مي آورند .
انجیراستور: همچنين تعدادي از مخروطها هم هرگز باز نشده و به همان حالت بسته باقي مي مانند ، دانه ها بالدار و مسطح ، كوچك به رنگ قهوه اي ، بدون برجستگي يا غده رزيني ، معمولا خوش بو بوده و روغن معطري نيز توليد مي كنند ، بالهاي دانه باريك هستند .
پوست : پوست شاخه هاي جوان سبز تيره تا روشن و در يكساله ها قهوه اي روشن تا قرمز و برجستگي هايي ناشي از اثر فلس ها بر روي آن مشاهده مي شود .
در چند ساله به رنگ قهوه اي تيره ، صاف و اي فلس دار است ، در شاخه هاي اصلي تنه شيارهاي باريك و نيمه عميق وجود دارد . پوست تنه الياف دار و شيار ها به صورت شبكه اي در هم رفته و چروكيده ، عميق و پهن و رنگ آن قهوه اي روشن تا خاكستري است .
شاخه ها و تاج : شاخه هاي جوان و كوتاه نرم و باريك و در همه جهت ها دورتا دور شاخه هاي بلند را فرا گرفته در حدود 1 ميليمتر قطر و مقطع آن گرد و يا 4 گوشه است .
شاخه هاي چند ساله پرپشت و به صورت مايل و كماني بوده ، شاخه هاي اصلي تنه از مهمترين مشخصه شناسايي اين واريته از گونه تيپ و ساير فرم ها و واريته ها است ، زيرا به صورت افقي و با زاويه 80 تا 100 درجه از محور تنه گسترده بوده و نوك آن متوجه بالا و يا پايين و تاج به شكل مخروطي ديده مي شود .
سرو ناز نیاز آبی کم تا متوسط دارد یعنی مقاوم به خشکی است. این درختان نسبت به هرس و قطع شاخه‌های جوان وانتهایی حساسند.
انجیراستور: چوب سرو زربین، صمغی و معطر، مقاوم به رطوبت زیاد و رنگ آن سفید شکری مایل به قهوه‌ای میباشد و دوام آن در برابر پوسیدگی، حمله حشرات و قارچ‌ها زیاد است، از این‌رو کارکردن با چوبش آسان است. همچنین کیفیت بالای چوب این درخت باعث شده تا به عنوان بادشکن و پوشش حفاظتی در اطراف کشتزارها از آن استفاده شود. در قدیم چوب زربین برای تهیه ابزارهای موسیقی بخصوص چنگ مورد استفاده قرار می‌گرفت. به علت دوام و استقامت، چوب زربین در کارهای هنری و نیز به علت خاصیت دفع حشرات، در ساخت قفسه‌بندی کمد به کار میرود.
براساس تحقیقاتی که انجام شده‌است چوب این درخت مقاوم در مقابل پوسیدگی و حشرات بوده و برگ آن خاصیت دارویی دارد. در زمینه مصرف دارویی این درخت نیز گفته شده که خوردن دم کرده برگ برای سفتی ترشح ادرار و زخم روده مفید است و نیز غرغره نمودن دم کرده آن برای درد دندان، زخم‌های لثه و سستی لثه مفید است. همچنین خوردن برگ خشک ساییده آن با عسل برای درمان سرفه مزمن و برگ شسته آن برای ضماد کاربرد دارد.
در اين گونه اسانس روغني فرار وجود دارد . اين اسانس خاصيت كرم كشي دارد و در هند از ميوه و خرده چوب ان به عنوان قابض و همچنين براي دفع انگل مي خورند همچنين خوردن دم كرده برگ اين درخت براي سختي ترشح ادرار و زخم روده ها مفيد است .
در مصارف روستایی چوب آن برای تهیه دوکهای مختلف بنام محلی (کج دوک) و چرخهای ریسبافی محلی (چر) و دستگاههای باز کننده کلاف نخ (هلار گن) بکار میرود.
توده هاي جنگلي زربين به و بيشتر در خاكهاي فقير با حاصلخيزي كم مستقر مي شوند و رويشگاههاي آن در محاصره عناصر گياهي جنگلهاي مرطوب و نيمه مرطوب هيركاني هستند ، مهمترين عامل عقب نشيني و آشيان گزيني زربين در اين گونه مناطق ، رقابت اكولوژي ضعيف و مغلوب اين درخت با پهن برگان است ، چون گونه هاي پهن برگ در خاكها و رويشگاههاي مناسب و غني ، سريع رشد نموده و به سرعت سطح منطقه را زير پوشش خود گرفته و و شرايط زيستي و رويشي نونهال هاي زربين را مختل نموده و از طريق ايجاد سايه و نيز توسعه سيستم ريشه اي خود و با جذب سريع عناصر غذايي ، از استقرار و ادامه حيات نونهال هاي زربين جلوگيري مي كنند .
از طرفي درختان زربين به علت تحمل شرايط سخت و داشتن دامنه وسيع اكولوژيكي براي بقاي نسل خود از ميليونها سال پيش به چنين مناطقي كه پهن برگان به سختي در آن قادر به رشد هستند روي آورده و آشيان گرفته اند ، به طور كلي زربين گونه اي است مقاوم ، سيستم ريشه اي آن عميق و قوي بوده و اين درخت را قادر مي سازد تا در ميان تخته سنگها و شيبهاي تند و پرتگاهي به راحتي مستقر شود.
خشكي و برودت تا منهاي 20 درجه را بدون هيچ مشكلي تحمل كرده ، ولي در خاكهاي مرطوب با لايه هاي عميق هوموس ، ريشه هاي آن سطحي شده و تاج متراكم آن در اثر ريزش برفهاي سنگين و آبدار به سرعت خميده شده و سقوط مي كند .
زربين در حوالي سن 10 سالگي شروع به توليد مخروط و بذر مي كند و دوره ي بذر آوري فراوان آن تقريبا هر ساله است .
از آفات سرو ناز میتوان به Bagworm و همچنین کنه ها اشاره کرد.
همچنین پوسیدگی ریشه ها یکی از بیماری های نسبتاً شایع ای گیاه است که از ضعیف بودن خاصیت تخلخل خاک ایجاد میشود.
تکثیر سرو ناز با دانه، در اسفند ماه و یا قلمه در خاک شنی، در شهریور ماه و در گلخانه صورت می‌گیرد. سرو ناز در سن ۱۰سالگی شروع به تولید مخروط و تخم می‌کند و دوره تخم‌بندی آن تقریبا همه ساله‌است. قوه نامیه تخم‌ها ضعیف بوده ولی دوام حیاتی آنها بین ۴-۱ سال است. از آنجایی‌که تقریباً تخم‌ها فاقد قوه نامیه هستند این مسئله باید در میزان تخم مصرفی درواحد سطح در هنگام کاشت مورد توجه قرار گیرد. میوه‌ها را از قسمت خارجی تاج جمع آوری می‌کنند. بهتر است که میوه‌ها را پس از چیدن برای حدود ۲ ماه در محیطی با دمای معتدل نگهدای نمود.
فرق درخت سروناز و سرو شیراز در باریک بودن و زیبا قد کشیدن سروناز می باشد
طریقه کاشت بذر درخت سرو ناز
زمان مناسب کاشت بذر سرو ناز : اوایل بهار
بذرهارا حدود ۲۴ ساعت در آب خیس کنید و در این مدت ۲ مرتبه آب را عوض کنید تا بذرها در آب نگندند .
ترکیب خاک مناسب برای کاشت بذر اکثر درختان :
به هر کدام از ترکیب های زیر دسترسی داشتید فرقی نمیکند.
۱- ۶۰ درصد کوکوپیت + ۴۰ درصد پیت ماس
۲- ۷۰ درصد کوکوپیت + ۳۰ درصد کود دامی
۳- ۳۰ درصد خاک باغچه + ۳۰ درصد ماسه+ ۲۰ درصد برگ + ۲۰ درصد کود دامی یا ورمی
بعداز خیس کردن بذرها ، انها را درون گلدانی با خاکی مناسب در عمق یک سانتی بکارید و خوب آب بدهید و در مکانی نیمه سایه بیرون از منزل بگذارید .
توجه داشته باشید که این درخت یک گیاه بیرونی میباشد و در منزل نمیتوان نگهداری کرد.
اگر بذرهای بیشتری دارید و میخواهید به صورت عمده این گیاه رو تولید کنید بهتر است محلی در زمین برای کاشت اماده کنید حتما خاک را خوب شخم بزنید
سپس بذرها را در محلی مناسب بپاشید و مقداری روی آن کود دامی سرند شده بریزید و خوب آبیاری کنید و تا جوانه زدن بذرها آبیاری را مرتب تکرار کنید تا که رطوبت زمین از دست نرود نکته مهم هم این است که بهتره محل خزانه در مکانی سایه یا نیمه سایه قرار داشته باشد.
معمولا بین ۱۵ روز تا یک ماه در برخی مواقع هم ۲ ماه جوانه ها از خاک میزنن بیرون و کم کم بزرگ میشود حالا کافیست در فصل پاییز که نهالهای شما خزان کردند آنها را از خزانه در آورده و در گلدان بکارید
هرچی فاصله بذرها بیشتر باشد به نهالهای قوی تر و درشت تری در طی یک سال تبدیل خواهند شد بهترین فاصله بین ده تا ۱۵ سانت در خزانه کاری است توجه داشته باشید خزانه ای که آماده میکنید یکم از سطح زمین بلند تر باشد تا بر اثر بارندگی آب جمع نشود حدود ۲۰ سانت مناسب میباشد.
کاشت در گلخانه گرم هم امکان پذیر است و هر موقع از سال میتوانید در گلخانه گرم اقدام به کاشت بذر نمائید.
توجه : هیچ وقت اقدام به نگهداری گل و گیاهان بیرونی در منزل نکنید چون درون منزل نور و تهویه هوای کافی برای رشد گیاهان و درختان بیرونی وجود ندارد حتی کاشت بذر هم ممکن است با مشکل مواجه شود در کل اگر مکانی برای کاشت بذر ندارید و مجبور هستید که در منزل این کار را بکنید بهتر است گلدان خزانه را روی پنجره جنوبی بگذارید تا نور کافی به آن برسد و حتما پس از سبز شدن بذر گیاهانی که بیرونی هستند آنها را به بیرون از خانه انتقال بدهید اگر ( به بیرون انتقال ندهید ساقه ها دراز شده و کم کم از بین میرود )
